Jakość - Normalizacja - Certyfikacja
Dodatek promocyjno-reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
20 czerwca 2007 r.

Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A.

Historia i teraźniejszość

Wojciech Henrykowski

Działalność Polskiego Centrum Badań i Certyfikacji na rzecz podnoszenia jakości wytwarzanych wyrobów, stałego doskonalenia zarządzania firmami, szkolenia kadr w zakresie szeroko pojętej jakości należy podzielić na dwa okresy.

Pierwszy, sprzed 1989 roku, a więc okres monopolu państwa, gdy podnoszenie jakości wytwarzanych wyrobów prowadzono metodami administracyjnymi, stosując ulgi podatkowe dla firm produkujących wyroby o wyższych parametrach i sankcje finansowe za niedotrzymywanie określonego poziomu jakości.

Drugi etap, to okres polskiej transformacji, który trwa do czasów obecnych. Walka o jakość, w sytuacji gospodarki rynkowej, odbywa się poprzez stałe podnoszenie projakościowej świadomości klientów firm i pracowników, promowanie wdrażania systemów zarządzania i stosowania znaków zgodności. PCBC, w okresie od 1990 roku do chwili obecnej, przeszkoliło ponad 50 tysięcy osób, w zakresie systemów zarządzania i oceny zgodności, a także certyfikacji personelu (menedżerów i audytorów). Są to ogromne kadry, które swoją wiedzą dzielą się często z innymi osobami poprzez szkolenia wewnętrzne w firmach macierzystych. Obecnie wiele z tych osób dalej uczestniczy w procesie doskonalenia zarządzania poprzez kolejne szkolenia, konsultacje, udział w seminariach. Dobre przygotowanie polskich firm pozwoliło na szybką adaptację do funkcjonowania na wspólnym rynku unijnym po wejściu Polski do Unii Europejskiej.

Początki krajowego systemu oceny zgodności, zwanego wówczas kwalifikacją wyrobów, sięgają roku 1958, kiedy Rada Ministrów podjęła w dniu 8 listopada uchwałę w sprawie oznaczania wyrobów znakiem jakości (M.P. nr 97, poz. 53).

Uchwała wprowadziła pojęcie znaku jakości do oznaczania wyrobów wysokiej jakości, odpowiadających najwyższemu poziomowi produkcji krajowej. Przewidziano także możliwość ustalania przez Prezesa Polskiego Komitetu Normalizacyjnego znaku jakości klasy specjalnej dla wyrobów reprezentujących klasę światową. Uchwała zawierała procedurę postępowania przy przyznawaniu znaków jakości i określała jednostki, które mogą uzyskać upoważnienie PKN przyznawane w określonej dziedzinie. Jednostkami tymi mogły być instytucje państwowe i organizacje społeczne (stowarzyszenia naukowo-techniczne), których fachowość i posiadane wyposażenie laboratoryjne dawały gwarancję należytego wykonania zadań w tym zakresie.

W celu właściwego organizowania przyznawania prawa do znaku jakości oraz kontroli prawidłowości używania znaku utworzono Biuro Znaku Jakości.

Uchwała przewidywała powołanie Głównej Komisji Znaku Jakości, której najważniejszym zadaniem było ustalanie kierunków i założeń, zasad znakowania wyrobów, form organizacyjnych kontroli. Przewidziano także powołanie Komisji rzeczoznawców, których zadaniem była ocena wyników badań oraz opiniowanie jakości wyrobów. Uchwała weszła w życie l stycznia 1959 roku. Na jej podstawie Prezes Polskiego Komitetu Normalizacyjnego, w dniu 19 marca 1959 roku, wydał zarządzenie w sprawie zasad przyznawania prawa do oznaczania wyrobów znakiem jakości, sposobu znakowania i formy graficznej znaku. O znaki jakości mógł ubiegać się każdy zakład produkcyjny, pod warunkiem, że produkowane wyroby spełniały ustalone wymagania.

Wprowadzono dwa znaki jakości: znak Q - dla wyrobów odpowiadających najwyższemu światowemu poziomowi i znak 1 - dla wyrobów reprezentujących wysoki poziom światowy.

Jednostki badawcze zobowiązane zostały do współpracy z Biurem Znaku Jakości, prowadzącym centralny rejestr wyrobów oznaczanych znakami jakości. Ustalane przez jednostki upoważnione szczegółowe kryteria kwalifikowania wyrobów oraz zakres i sposób ich oceny, podlegały zatwierdzeniu przez Biuro Znaku Jakości. W marcu 1972 roku utworzono Polski Komitet Normalizacji i Miar, przekształcony w 1979 roku w Polski Komitet Normalizacji Miar i Jakości w miejsce zniesionych: Centralnego Urzędu Jakości i Miar i Polskiego Komitetu Normalizacyjnego. Do zadań Komitetu należały sprawy normalizacji, miar, probiernictwa oraz jakości wyrobów, usług, robót i obiektów budowlanych. Komitet podlegał Prezesowi Rady Ministrów.

Kolejne zmiany w zakresie oceny wyrobów przyniosła ustawa z 8 lutego 1979 roku o jakości wyrobów, usług, robót i obiektów budowlanych. Ustawa określała obowiązki przedsiębiorstw państwowych i innych jednostek gospodarki uspołecznionej, jednostek gospodarki nieuspołecznionej i osób fizycznych, uczestniczących w produkcji wyrobów lub w obrocie tymi wyrobami, wykonujących usługi, roboty i obiekty budowlane, oraz obowiązki organów administracji państwowej, w zakresie zapewnienia odpowiedniej jakości wyrobów, usług, robót i obiektów budowlanych, jak również środki zmierzające do przeciwdziałania nieodpowiedniej jakości.

Ustawa przewidziała kwalifikację wyrobów na znaki jakości Q i l i stanowiła, że wyroby, które mogą zagrażać życiu, zdrowiu, mieniu lub środowisku naturalnemu podlegają oznaczaniu znakami bezpieczeństwa. Prawo do oznaczania wyrobów państwowymi znakami jakości oraz znakami bezpieczeństwa przyznawał Prezes Polskiego Komitetu Normalizacji, Miar i Jakości. Rozporządzenia Rady Ministrów z sierpnia 1979 roku określały organizacje uprawnione do potwierdzania jakości wyrobów oraz określały zasady i tryb kwalifikacji wyrobów, usług, robót i obiektów budowlanych.

Uchwała Rady Ministrów nr 25 z lutego 1984 roku, wydana na podstawie ustawy z 1979 roku o jakości wyrobów, usług, robót i obiektów budowlanych, określała:

• zasady i tryb przyznawania producentom prawa do:
  • oznaczania państwowymi znakami jakości wyrobów zakwalifikowanych do wyższej jakości,
  • oznaczania wyrobów znakiem bezpieczeństwa;
• rodzaje i zakres konsekwencji ekonomicznych i tryb ich stosowania w razie wprowadzenia do obrotu wyrobów o nieodpowiedniej jakości.

Prawo do oznaczania wyrobów państwowymi znakami jakości i znakiem bezpieczeństwa przyznawane było na czas nie dłuższy niż 3 lata. Uchwała określała też wzory państwowych znaków jakości i sposób oznaczania przewodów elektrycznych. Opłaty za przyznanie znaków, zgodnie z zarządzeniem Ministra Finansów z 30 czerwca 1984 roku, producent wnosił na rachunek Centralnego Biura Jakości Wyrobów.

Zmiany, jakie zaszły po 1989 roku, podpisanie układu stowarzyszeniowego Polska - Wspólnoty Europejskie w 1991 roku, zapoczątkowały zmiany istniejącego systemu w kierunku dostosowania go do wymagań europejskich. W 1991 roku Prezes PKMiJ wydał dwa zarządzenia. Jedno dotyczyło rozpoczęcia akredytacji jednostek działających w systemie, drugie - kwalifikacji systemów jakości na podstawie norm serii ISO 9001. Konsekwencją tych zmian było opracowanie pakietu ustaw przybliżających zagadnienie normalizacji, metrologii i oceny jakości do rozwiązań UE. Ustawy te weszły w życie l stycznia 1994 roku. Ocenę wyrobów regulowała ustawa o badaniach i certyfikacji z 3 kwietnia 1993 roku. Utrzymano obowiązek certyfikacji na znak bezpieczeństwa B dla wyrobów, które mogą stwarzać zagrożenie dla życia, mienia i środowiska. Koordynatorem krajowego systemu badań i certyfikacji było Polskie Centrum Badań i Certyfikacji utworzone na bazie Centralnego Biura Jakości Wyrobów. Certyfikację wyrobów mogły prowadzić jednostki akredytowane przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji, a po l stycznia 2001 roku przez Polskie Centrum Akredytacji.

System ten funkcjonował do 30 kwietnia 2004 roku z pewnymi modyfikacjami, np. wyroby podlegające obowiązkowi oznaczania znakiem bezpieczeństwa, a pochodzące z krajów Unii Europejskiej, w wyniku podpisania stosownego porozumienia, od 1998 roku mogły być wprowadzone na rynek polski na podstawie świadectwa weryfikacji deklaracji producenta lub certyfikatu. Należy zaznaczyć, że ustawa zastrzegała znak bezpieczeństwa dla Polskiego Centrum Badań i Certyfikacji, a dyrektor PCBC ustalił swoim zarządzeniem wzór tego znaku.

Dzień l maja 2004 roku przyniósł nową sytuację, ustawa o badaniach i certyfikacji z 3 kwietnia 1993 roku została zniesiona, a tym samym obowiązkowa certyfikacja na znak bezpieczeństwa. Nowa ustawa o ocenie zgodności z 30 sierpnia 2002 roku przewidziała możliwość dobrowolnej certyfikacji. Polskie Centrum Badań i Certyfikacji, doceniając wagę certyfikacji dobrowolnej jako wartości dodanej do znakowania CE, wystąpiło z inicjatywą kontynuowania i promowania dobrowolnych znaków: B (bezpieczeństwo), Q (wysoka jakość) i Eko-znak (ekologia). W październiku 2003 roku te znaki zostały zastrzeżone w Urzędzie Patentowym.

Rys. 1. Znaki dobrowolne: B, Q, Eko-znak

Należy podkreślić, że w innych krajach UE funkcjonują krajowe systemy dobrowolnej certyfikacji wyrobów. PCBC S.A. promuje dobrowolne znaki zgodności, podkreślając ich znaczenie jako dodatkowego gwaranta bezpieczeństwa, wysokiej jakości lub ochrony środowiska. Oprócz tych znaków oferowany jest także europejski znak ekologiczny Ecolabel dla wyrobów spełniających wymagania dyrektyw unijnych.

Nowe warunki stwarzają nowe wyzwania dla polskich podmiotów. Organizacje produkcyjne, pragnące przekazać informacje klientom, że prowadzą politykę projakościową, a ich wyroby charakteryzują się wysokim poziomem jakości, niezawodności, trwałości czy wysokimi walorami kulinarnymi, powinny sięgać po dobrowolne znaki zgodności, bowiem spełnienie wymagań obowiązkowych jest tylko warunkiem wejścia na rynek i nie zawsze jest wystarczające dla znalezienia odbiorcy. Należy podkreślić, że spełnienie obowiązkowych wymagań (tj. dotyczących CE dla wyrobów przemysłowych lub związanych z bezpieczeństwem żywności, zawartych w rozporządzeniach UE, np. w rozporządzeniu 852/2004/WE) to podstawa do wprowadzania wyrobów na rynek, a nie jest to jednoznaczne ze sprzedażą. Często należy spełnić dodatkowe wymagania, tzw. komercyjne stawiane przez rynek. Mogą to być dobrowolne znaki zgodności, a także wymagania gwarantujące rzetelność, np. certyfikaty potwierdzające wdrożenie i stosowanie systemów zarządzania.

Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. jako jednostka notyfikowana o numerze 1434, oferuje usługi w zakresie dziewięciu dyrektyw w obszarze regulowanym UE. Centrum, w zakresie certyfikacji dobrowolnej, oferuje certyfikaty potwierdzające wdrożenie i stosowanie systemów zarządzania w wielu obszarach. Przyznawany jest certyfikat PCBC S.A. i certyfikat IQNet - Międzynarodowej Sieci Jednostek Certyfikujących, której Centrum jest członkiem. IQNet stanowi obecnie największą sieć jednostek certyfikujących systemy jakości we wszystkich sektorach działalności gospodarczej i społecznej (30 % udziału w rynku światowym). Zrzesza 37 organizacji certyfikujących z 34 krajów.

Polskie Centrum Badań i Certyfikacji zaangażowane jest w sprawy ochrony środowiska, które w obecnych czasach, w wielu krajach, są traktowane priorytetowo. Trzeba podkreślić, że Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. już na początku lat dziewięćdziesiątych włączyło się w działania proekologiczne, uwzględniając te wymagania w procesach certyfikacji wyrobów. W 1998 roku został wydany pierwszy certyfikat dla przedsiębiorstwa, potwierdzający wdrożenie i stosowanie systemu zarządzania środowiskowego. Do chwili obecnej takich certyfikatów wydano ponad 400. Od 1998 roku wydawane są certyfikaty upoważniające producentów do oznaczania wyrobów Eko-znakiem, pod warunkiem, że spełniają one określone wymagania związane z ochroną środowiska. Znak ten został przyjęty w drodze porozumienia PCBC z Ministerstwem Środowiska.

W Unii Europejskiej już ponad 10 lat funkcjonuje system przyznawania wspólnotowego oznakowania ekologicznego - Ecolabel. Jest to oficjalny znak przyznawany wyrobom, które spełniają wyższe normy środowiskowe, określone w kryteriach przyjętych decyzjami Komisji UE. System uwzględnia cały cykl życia wyrobów. System zarządzany jest przez Radę wspieraną przez Komisję Europejską. Podstawą funkcjonowania systemu jest rozporządzenie Rady (WE) nr 1980/2000. Grupy wyrobów, dla których opracowano wymagania to m.in.: środki czyszczące, sprzęt gospodarstwa domowego i sprzęt elektroniczny, wyroby papiernicze, wyroby dla domu i ogrodu, odzież, usługi kempingowe i hotelarskie, smary. Dotychczas opracowano wymagania dla 24 grup wyrobów, ale opracowywane są dalsze.

Rys. 2. Ecolabel

W systemie nadzorowanym przez Dyrekcję Generalną XI wprowadzono zasadę, że w jednym kraju członkowskim może działać tylko jedna jednostka. W Polsce jest nią Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. W dniu 1 lutego 2005 roku został wydany pierwszy certyfikat dla maty wegetacyjnej. W listopadzie 2006 roku wydano pierwszy certyfikat dla hotelu. Należy podkreślić, że we Włoszech i Hiszpanii, gdzie turystyka rozwija się bardzo szybko i istnieje duża konkurencja, klienci często szukają miejsca przyjaznego środowisku. Ecolabel to ciekawa propozycja dla polskich hoteli, kempingów, uzdrowisk.

Władze Unii Europejskiej, w której systemy związane z ochroną środowiska traktowane są priorytetowo, podejmują wiele inicjatyw zmierzających do ograniczenia niekorzystnych wpływów działalności człowieka na otoczenie. W 2002 roku podjęta została decyzja Rady i Parlamentu (WE) nr 1600/2002 ustanawiająca szósty wspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego. Jest to zalecenie dla krajów członkowskich, a nie obowiązek. Wdrażanie powinno odbywać się na podstawie komunikatu Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego COM (2003)302 wersja ostateczna, w sprawie Zintegrowanej Polityki Produktowej (ZPP), który wskazuje główne instrumenty wspierające tę inicjatywę, takie jak:

• podatki ekologiczne,
• rachunkowość uwzględniająca wszystkie koszty produkcji (łącznie z kosztami środowiska),
• rozpowszechnianie ekoznakowania,
• upowszechnianie zarządzania środowiskowego w przedsiębiorstwach i organizacjach - EMAS,
• upowszechnianie deklaracji środowiskowych dla produktów,
• stosowanie kryteriów ekologicznych przy przetargach finansowanych ze środków publicznych,
• zapewnienie dostępu do informacji środowiskowych związanych z produktem dla konsumentów.

W Polsce, w dniu 25 lutego 2005 roku, Komitet Europejski Rady Ministrów przyjął "Strategię wdrożenia w Polsce zintegrowanej polityki produktowej". Opiera się ona na decyzji Rady i Parlamentu 1600/2000/WE. Jednym z elementów strategii jest dostarczanie wiarygodnych informacji o wytwarzanych produktach i usługach oraz stałe ich doskonalenie, przyjazne oddziaływanie na środowisko, bezpieczeństwo.

Jednym z wielu działań prowadzących do wykazania podnoszenia jakości, dbania o środowisko i bezpieczeństwo jest certyfikacja/ocena prowadzona przez niezależne kompetentne jednostki w zakresie:

• certyfikacji systemów zarządzania ISO 9001, ISO 14001,
• rejestracji organizacji w systemie EMAS,
• certyfikacji wyrobów na:
• Ecolabel (system europejski),
• Eko-znak (system krajowy),
• certyfikacji gospodarstw ekologicznych.

Wspierając decyzję Rady i Parlamentu 1600/2002/WE w Unii Europejskiej przyjęto dwie dyrektywy dotyczące tzw. zielonych zamówień:

• 2004/17/WE z 31.03.2004 r. koordynująca procedury udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych,
• 2004/18/WE z 31.03.2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi.

W Polsce opracowany został Krajowy plan działań na lata 2007-2009. W realizacji tego planu uczestniczą: Ministerstwo Środowiska, Ministerstwo Gospodarki, Urząd Zamówień Publicznych i Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. W wyniku realizacji tego planu mają zostać osiągnięte następujące cele:

• zwiększenie poziomu uwzględniania aspektów środowiskowych w zamówieniach publicznych,
• rozwój rynku produktów przyjaznych środowisku,
• promowanie zrównoważonych wzorców produkcji i konsumpcji.

Narzędziami w realizacji tych celów powinny być szkolenia, wdrażanie ISO 14001, EMAS, Eko-znak, Ecolabel, technologie środowiskowe, a potwierdzeniem - uzyskanie odpowiednich certyfikatów.

W tym miejscu wypada także wspomnieć o dyrektywie 2002/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r. w sprawie ograniczenia stosowania niektórych substancji w sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (ROHS). Dyrektywa ta obowiązuje od 1 lipca 2006 roku. Ma ona na celu ochronę zdrowia ludzi i przyjaznego dla środowiska odzysku oraz usuwanie odpadów sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Dyrektywie podlegają urządzenia zasilane napięciem do 1000 V prądu przemiennego lub do 1500 V prądu stałego. W Polsce dyrektywa została wprowadzona rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z 6 października 2004 r. (Dz.U. nr 229, poz. 2310).

Mówiąc o ekologii, należy wspomnieć o gospodarstwach ekologicznych i produktach ekologicznych. W dniu 20 kwietnia 2004 r. została przyjęta ustawa o rolnictwie ekologicznym wdrażająca do prawa polskiego rozporządzenie Rady (EWG) nr 2092/91 z 24.06.2001 r. (Dz.U. nr 93, poz. 898). Gospodarstwa rolne, spełniające wymagania zawarte w ww. ustawie, mogą ubiegać się o uzyskanie certyfikatu potwierdzającego spełnienie wymagań ekologicznych. Certyfikaty wydają upoważnione przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi jednostki certyfikujące. Jedną z takich jednostek jest Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A., które otrzymało upoważnienie nr RE-06/2005/PL. Producenci, przetwórcy i handlowcy mają prawo do umieszczania na wyrobach pochodzących z gospodarstw ekologicznych znaku europejskiego Rolnictwo ekologiczne.

Rys. 3. Oznaczenie rolniczej produkcji ekologicznej w UE

Nowe technologie, a szczególnie coraz bardziej wymagające i restrykcyjne prawo zmienia sytuację w ochronie środowiska. To także wielka zasługa szkoleń i zmiany myślenia na proekologiczne. Znane powiedzenie zostawmy coś po sobie następnym pokoleniom zyskuje coraz więcej zwolenników. PCBC S.A. od wielu lat współpracuje z wieloma branżami w zakresie szkoleń, badań i certyfikacji.

Rys. 4. Ilość certyfikatów systemów zarządzania wydanych przez PCBC S.A.
od 01.01.1993 r. do 31.12.2006 r.

Wśród prawie 4 tysięcy wydanych certyfikatów systemów zarządzania można spotkać organizacje z różnych obszarów działalności, od administracji poprzez zakłady produkujące, do usługowych. Część z nich ma wdrożone tylko systemy jakości zgodne z wymaganiami normy PN-EN ISO 9001:2001. Podkreślić jednak należy, że stale wzrasta ilość organizacji prowadzących działalność proekologiczną i związaną z bezpieczeństwem. Obserwowany jest wzrost zainteresowania certyfikatami potwierdzającymi wdrożenie i stosowanie systemów zarządzania środowiskiem i BHP. Dużo organizacji już stosuje zintegrowane systemy zarządzania obejmujące np. jakość, środowisko i BHP. Klientami PCBC S.A. w tym zakresie są między innymi:

• Ministerstwo Sprawiedliwości,
• Ministerstwo Gospodarki,
• urzędy wojewódzkie,
• urzędy marszałkowskie,
• Komenda Główna Straży Pożarnej,
• Komenda Stołeczna Policji,
• szkoły wyższe,
• szpitale i kliniki,
• zakłady energetyczne,
• Ambasada USA w Warszawie

i wiele innych.

Sukces przedsiębiorstwa zależy od stopnia spełnienia potrzeb i oczekiwań stron zainteresowanych jego działalnością oraz wyrobami i usługami, a przede wszystkim od bycia lepszym od konkurencji. Zapewnienie i polepszanie jakości produkcji i usług, a zwłaszcza unikanie błędów, można osiągnąć poprzez systemowe zarządzanie. Dobra pozycja rynkowa przedsiębiorstwa pozwoli na stworzenie odpowiednich warunków pracy załodze, jeśli pracownicy będą tego świadomi, łatwiej będzie realizować politykę firmy.

Najwłaściwszym rozwiązaniem dla przedsiębiorstw wydaje się kompleksowe podejście do spraw jakości i środowiska, tj. wdrażanie zintegrowanych systemów zarządzania i uzyskiwanie znaków zgodności, np. bezpieczeństwa lub ekologicznych dla wyrobów.

Rys. 5. Ilość certyfikatów przyznanych wyrobom, wydanych przez PCBC S.A.
od 1.01.1995 r. do 31.12.2006 r.

Takie podejście gwarantuje właściwe zarządzanie w przedsiębiorstwie, stosowanie odpowiedniej polityki, ustalenie procesów i ich wskaźników, stałe doskonalenie, badanie satysfakcji klientów i wytwarzanie wyrobów dobrych jakościowo i przyjaznych dla środowiska, a więc pełne zarządzanie procesem wytwarzania, dbałość o środowisko i jakość wyrobów. Przedsiębiorstwa powinny sięgać również po wspólnotowe oznakowanie ekologiczne Ecolabel dla swoich wyrobów, znak zwany popularnie "kwiatkiem" lub "stokrotką", przyznawany zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1980/2000.

Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. zaprasza wszystkie organizacje, które weszły na "drogę jakości" do współpracy.

Bibliografia:

1. Opracowanie własne zamieszczone w publikacji Wdrażanie systemu zarządzania środowiskowego w regionie, Wydawnictwo EIPOS, Kielce 2002 r.
2. Rozporządzenie (WE) nr 1980/2000 z 17.07.2000 r.

www.pcbc.gov.pl