|
Infrastruktura - Środowisko - Energia
Dodatek lobbingowy do "RZECZPOSPOLITEJ".
9 września 2008 r.
in english
Rekultywacja i zagospodarowanie terenów pogórniczych węgla brunatnego
Górnicy w polskich kopalniach węgla brunatnego systematycznie i zgodnie z kanonami sztuki górniczej dokonywali i dokonują rekultywacji i zagospodarowania terenów "odzyskiwanych" w miarę przesuwania się frontów eksploatacyjnych. Kopalnie nie posiadają zaległości w rekultywacji terenów poeksploatacyjnych. Wykonywane prace są prowadzone na wysokim poziomie europejskim zapewniającym wykorzystanie terenów do produkcji rolnej, leśnej lub też innej działalności, w tym rekreacyjnej.
Kopalnia "Konin" i Kopalnia Turów jako pierwsze w branży węgla brunatnego podjęły próby rekultywacji terenów pogórniczych wdrażając zasadę - myśl twórcy sozologii profesora i rektora Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie Walerego Goetla - "Co człowiek zniszczył, człowiek musi naprawić". Już na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku rozpoczęto prace naukowo-badawcze. Szczegółowe wytyczne organizacji bazy doświadczalnej w zakresie rekultywacji rolnej opracowała Katedra Gruntoznawstwa AGH w Krakowie w 1960 roku.
W tabeli 1 przedstawiono dane dotyczące gospodarki gruntami dla poszczególnych kopalń.
Kopalnia "Adamów"
KWB "Adamów" prowadzi działalność górniczą w rejonie Turku od ponad 40 lat. Dla potrzeb działalności kopalnia zajmowała i zajmuje sukcesywnie dziesiątki hektarów gruntów o różnym przeznaczeniu. W latach sześćdziesiątych podstawowym kierunkiem rekultywacji był kierunek leśny. Po wprowadzeniu w 1978 roku nowego sposobu zwałowania, wykonując podsięsypny sposób zwałowania wierzchowiny zwałowisk, nastąpiła zmiana kierunku zagospodarowania z leśnego na rolny. Rozpoczęto również prace nad sposobami zagospodarowania wyrobisk końcowych. Jednym z takich działań było podjęcie decyzji o wykorzystaniu wyrobiska końcowego odkrywki Bogdałów jako zwałowiska dla powstającej kilka kilometrów dalej odkrywki Koźmin. W 1994 roku na zazwałowanym terenie po odkrywce Bogdałów, w porozumieniu z Nadleśnictwem Turek, któremu teren ten miał być zwrócony, kopalnia wykonała zbiornik wodny o powierzchni 10,84 ha i kubaturze 600 tys. m3. Zbiornik zasilany jest częścią wody z odwodniania powierzchniowego odkrywki "Adamów". Doświadczenie nabyte przy budowie zbiornika Bogdałów oraz oczekiwania społeczne sprawiły, że kopalnia podjęła decyzję o rekultywowaniu zwałowisk w kierunku wodnym. Najlepszym tego przykładem jest zbiornik Przykona o kubaturze około 7,3 mln m3, który zajmuje powierzchnię 169 ha, w tym lustro wody 140 ha. Kopalnia wykonała wszelkie prace związane z budową zbiornika oraz rowu doprowadzającego i odprowadzającego wodę w obrębie własności kopalni, natomiast powierzchnia objęta rekultywacją terenu wyniosła 242 ha. Obecnie teren ten jest jednym z najatrakcyjniejszych rejonów w okolicach Turku i w całym powiecie turkowskim. Obiekt po przekazaniu gminie Przykona stał się jednym z atutów działalności turystyczno-rekreacyjnej, bowiem poza odległym zbiornikiem Jeziorsko region ten pozbawiony jest naturalnych zbiorników wodnych. Kopalnia zamierza prowadzić w dalszym ciągu rekultywację w kierunku wodnym. Obecnie oddano do użytkowania kolejny zbiornik wodny na terenie zwałowiska zewnętrznego odkrywki Koźmin (rys.1).
Będzie on spełniał wiele funkcji, podobnie jak poprzednie, ale przede wszystkim - będzie doskonałym obiektem wkomponowanym w krajobraz, będzie źródłem odnowy fauny i flory na terenach pogórniczych, ale również, a może przede wszystkim - będzie obiektem uatrakcyjniającym kolejną gminę tego regionu i przyczynkiem do ożywienia gospodarczego na tych terenach. W ostatnim czasie kopalnia zaczęła podchodzić do gospodarki wodą w sposób kompleksowy. Kopalnia przy współpracy RZGW Poznań oraz WZMIUW w Poznaniu opracowała Koncepcję sieci hydrologicznej i gospodarki wodą w rejonie odkrywek KWB "Adamów" i "Koźmin" Koncepcja ma na celu: racjonalizację gospodarki wodą, minimalizację negatywnego wpływu odwodnienia złoża poprzez gromadzenie wody w sukcesywnie budowanych zbiornikach retencyjnych, dostarczenie niezbędnych ilości wód do celów nawodnień rolniczych, stworzenie rezerwy powodziowej. Docelowo w rejonie ma powstać 7 zbiorników wodnych połączonych siecią hydrologiczną i budowlami hydrotechnicznymi o pojemności ponad 200 mln m3 wody wraz przerzutem wody ze zbiornika Jeziorsko. Część zbiorników będzie budowana w celach rekreacyjnych a pozostałe w celach przyrodniczych tj. tworzenia ostoi dla ptaków. Taki sposób zagospodarowania terenów pogórniczych jest atrakcyjnym, oczekiwanym kierunkiem, który łączy zarówno potrzeby społeczne jak i wymagania ochrony środowiska.
Kopalnia Bełchatów
Rekultywacji terenów pogórniczych w kopalni wymagają dwa pola: Bełchatów oraz Szczerców. Obecnie eksploatowane pole Bełchatów zajmuje powierzchnię około 3 887 ha i zostanie wyczerpane około 2020 roku. Udostępnienie złoża wymagało zdjęcia nadkładu, który został usytuowany na zwałowisku zewnętrznym, wyniesionym ponad teren na wysokość 195 m i powierzchni u podstawy około 1 480 ha. Zwałowisko to zostało zrekultywowane w kierunku leśnym, poprzez nasadzenie 14 000 sztuk/ha odpowiednio dobranych gatunków drzew i krzewów. Obecnie zwałowanie nadkładu odbywa się w wyeksploatowanym wyrobisku odkrywki Bełchatów, którego część będzie również zalesiona, część przeznaczona pod składowisko popiołów i kopalin towarzyszących, a w pozostałej części wyrobiska zostanie utworzony zbiornik wodny. W 2002 roku rozpoczęto udostępnianie pola Szczerców o powierzchni docelowej około 2 360 ha, które umożliwi pracę kopalni i elektrowni do 2038 roku.
Udostępnienie węgla w polu Szczerców wymaga zdjęcia nadkładu i ulokowania go na zwałowisku zewnętrznym o powierzchni docelowej około 8 km2. Według jednego z rozważanych wariantów zagospodarowania wyrobiska końcowego, zwałowisko to traktowane będzie jako przejściowe. Ulokowany w nim nadkład, po wyeksploatowaniu węgla około 2038 roku, może być wykorzystany do wypłycenia wyrobiska odkrywki Szczerców. Eksploatacja złoża węgla brunatnego spowoduje powstanie dwóch wyrobisk końcowych, ze względu na występowanie wysadu solnego Dębina. W rezultacie tych działań powstaną dwa zbiorniki wodne połączone kanałem o powierzchni ok. 32,5 km2 i kubaturze około 2,4 mld m3 (rys. 2).
Rekultywacja i zagospodarowanie wyrobisk staną się przedsięwzięciami wymagającym dużych nakładów finansowych i technicznych, między innymi ze względu na trwającą równolegle eksploatację wyrobisk. Przewiduje się, że generalnym kierunkiem zagospodarowania wyrobisk będzie zagospodarowanie wodne. Bezpośrednio po zakończeniu eksploatacji wyrobiska będą posiadały głębokość około 280 m. Zakończenie przygotowania wyrobisk poeksploatacyjnych do napełniania wodą przewiduje się około 2049 roku, po wykonaniu wszystkich prac związanych z ich wypełnieniem tak, aby dna przyszłych jezior znalazły się powyżej zalegania stropu wysadu solnego.
Przewiduje się, że naturalne, siłami przyrody, wypełnienie zbiorników wodą może trwać około 60 lat, a w przypadku dodatkowego zasilania wodami spoza leja depresyjnego - 18 lat. Jednym z zadań już zrealizowanych przez kopalnię, które uatrakcyjniło region jest użytkowana na zboczu zwałowiska zewnętrznego (Góra Kamieńsk) trasa zjazdowa o długości ponad 850 m dla miłośników sportów zimowych z nowoczesną infrastrukturą w postaci wyciągów narciarskich i zapleczem gastronomiczno-hotelarskim. Ostatnio oddano do użytku ponad 500 metrową zjeżdżalnię saneczkową. Obecnie kopalnia rozważa kompleksowe zagospodarowanie terenów pogórniczych z budową krytych nartostrad, hipodromów i autodromów, torów wyścigowych a nawet z budową toru na wzór Formuły I, sztucznych torów wodnych z plażami i przystaniami żaglowymi i motorowodnymi oraz z budową parku technologicznego z muzeum maszyn (koparek i zwałowarek) oraz urządzeń górniczych. Po zbudowaniu wymienionych obiektów region górniczy stanowiłby region sportów i rekreacji największy w Polsce.
Kopalnia Turów
Rekultywację terenów poeksploatacyjnych Kopalnia Turów rozpoczęła w latach 60., przyjmując koncepcję leśnego zagospodarowania zwałowiska zewnętrznego. Czynione próby rekultywacji terenów pogórniczych w kierunku rolnym nie znalazły uzasadnienia, ze względu na wzrastające koszty i uzyskane małe wydajności plonów. Działania takie znalazły potwierdzenie w decyzjach administracyjnych, ustalających leśny kierunek zagospodarowania. W roku 2008 Kopalnia Turów zakończyła prace związane z rekultywacją zwałowiska zewnętrznego. W wyniku prowadzonych prac powstał zwarty kompleks leśny o powierzchni ponad 2175 ha. Efekty prowadzonych prac rekultywacyjnych przyczyniają się przede wszystkim do poprawy jakości podstawowych komponentów środowiska: powietrza atmosferycznego, wód oraz gleby. Powstający na zwałowisku zewnętrznym antropogeniczny kompleks leśny przyczynia się w znacznym stopniu do podniesienia lesistości uprzemysłowionego regionu. Pomimo, że struktura wiekowa zalesień jest charakterystyczna dla młodych lasów, już teraz stanowi istotny czynnik krajobrazowy i klimatyczny gminy Bogatynia.
W ostatnich latach, za osiągane wyniki związane z prowadzeniem prac rekultywacyjnych Kopalnia Turów została dwukrotnie wyróżniona przez Polską Izbę Ekologii.
Zakłada się, że eksploatacja odkrywkowa węgla brunatnego w Kopalni Turów będzie prowadzona do 2040 roku. Zwałowisko wewnętrzne kopalni (około 1200 ha) będzie zrekultywowane podobnie jak zwałowisko zewnętrzne w kierunku leśnym. W pozostałej części wyrobiska powstanie zbiornik wodny o powierzchni około 1800 ha z przeznaczeniem na cele rekreacyjne (rys. 3). Zakończenie wszystkich prac rekultywacyjnych powinno nastąpić w roku 2060.
Kopalnia "Konin"
W wieloodkrywkowej Kopalni "Konin" pomyślnie wdraża się nowe metody zwałowania przy otwieraniu kolejnych odkrywek. Jedna metoda to zasypywanie wyrobisk poeksploatacyjnych nadkładem z wkopu udostępniającego nowootwieranych odkrywek, na przykład: nadkład z odkrywki Jóźwin do odkrywki Pątnów, z odkrywki Kazimierz Północ do odkrywki Kazimierz Południe czy odkrywki Jóźwin II B do odkrywki Jóżwin II A. Druga, nowa metoda to sypanie zwałowiska na przedpolu odkrywki, a następnie przerzut tych mas zwałowych do wyrobiska wewnętrznego po wkopie udostępniającym, na przykład: uruchomienie odkrywki Drzewce przez zlokalizowanie zwałowiska na przedpolu frontów eksploatacyjnych.
W Kopalni Konin dotychczas dominującym kierunkiem rekultywacji była rekultywacja rolna terenów pogórniczych. Sprzyjała temu obecność w nadkładzie glin zwałowych szarych, które dzięki swym właściwościom przydatne są nie tylko w rekultywacji rolnej, ale również leśnej.
Rekultywacja rolna wykonywana jest w oparciu o model rekultywacji tzw. Model PAN, zakładający, że na przygotowaną powierzchnię wysiewa się mieszaninę (lucerny i trawy) a także ustaloną ilość nawozów mineralnych.
Rekultywacja leśna polega na wysadzeniu ustalonej ilości drzew i krzewów. Model ten uzgodniony z Lasami Państwowymi daje dużą udatność na terenach pogórniczych.
Rekultywacja wodna występuje głównie w wyrobiskach końcowych. Powstają zbiorniki wodne o znacznych powierzchniach, głębokościach i pojemnościach. Zbiorniki te zasilane wodą podziemną, a także powierzchniową, mogą być wykorzystywane w różnych celach: rekreacyjnym, retencyjnym-sportowym, wędkarskim itp. Są zbiornikami wodnymi o II klasie czystości wód. Rekultywacja o kierunku rekreacyjno-wodno-sportowym jest w ostatnim okresie kierunkiem cieszącym się dużym zainteresowaniem samorządów gminnych.
Przykładem już zrealizowanym i przekazanym do wykorzystywania jest zagospodarowane o kierunku wodnym wyrobisko o powierzchni ok. 110 ha w odkrywce Kazimierz Południe za specjalnie usypanymi wyspami, półwyspem i plażami oraz terenami rekreacyjnymi (rys. 4).
Zgodnie z podpisanym porozumieniem z gminą Kleczew, kopalnia odsypuje i wykonuje rekultywację techniczną tych elementów zespołu rekreacyjnego pod nazwą "Malta BIS" a gmina zrealizuje szczegółowo zagospodarowanie całego terenu. Obiekty te po zagospodarowaniu służyć będą nie tylko mieszkańcom pobliskich miejscowości, ale także innym spoza regionu.
W skład elementów rekreacyjno-sportowych wchodzi: stok narciarski, motocross, pole golfowe, zbiornik wodny i amfiteatr (rys. 5).
Rekultywacja inna polega na odsypaniu dla zainteresowanych samorządów gminnych czy innych podmiotów jak np.: dla ZE PAK, niecki składowiska na różne cele czy składowiska odpadów wraz z odpowiednia warstwą iłów stanowiących doskonałą izolację. Zagospodarowanie tych składowisk należy już do danej gminy czy innego podmiotu.
Obecnie Kopalnia "Konin" rozpoczęła realizować uzgodnione z samorządami dwa największe projekty zagospodarowania wyrobisk poeksploatacyjnych po odkrywce "Lubstów". Powierzchnia lustra wody wyniesie ok. 475 ha a objętość wody po napełnieniu zbiornika ok. 144 mln m3 oraz po odkrywce "Kazimierz Północ". Obliczona powierzchnia zwierciadła wody w tym zbiorniku wyniesie ok. 455 ha i pojemność zbiornika wyniesie około 97 mln m3.
Wyrobiska końcowe istniejących odkrywek zagospodarowywane są jako zbiorniki wodne, które wraz z okolicznymi terenami stanowić będą obszary rekreacyjno-sportowe, szczegółowo zagospodarowywane przez gminę. Działania takie stanowią szansę podniesienia atrakcyjności turystycznej terenów, na których się znajdują.
*
Z powyżej przedstawionych niektórych faktów, dotyczących jedynie wybranych zagadnień związanych z procesami likwidacji odkrywkowych wyrobisk górniczych, kopalnie działając na podstawie określonych przez ustawodawcę przepisów muszą dostosowywać swoją działalność do zmieniających się warunków prawnych i do rosnących wymagań społecznych. W kopalniach wyraźnie widać dbałość o tę sferę a działalność proekologiczna związana z rekultywacją terenów pogórniczych jest stawiana na równi z wynikami ekonomicznymi. Prowadzi to do zwiększenia zaufania do kopalń i jednocześnie poprawia ich wizerunek w środowiskach lokalnych. W tabeli 2 podsumowano działalność, jaka prowadzą kopalnie w sferze gospodarki gruntami.
Polskie kopalnie węgla brunatnego od początku działalności nabyły około 33 000 ha terenów z tego dotychczas przekazały lub sprzedały ponad 16 000 ha, a w tym ponad 10 400 ha gruntów zrekultywowanych. W ilości gruntów zrekultywowanych przewodzi Kopalnia "Konin", która wykonała 50% prac rekultywacyjnych całej branży i Kopalnia "Adamów" Wynika to głównie z faktu, że te kopalnie są typowymi kopalniami wieloodkrywkowymi eksploatującymi małe złoża węgla brunatnego. W tych kopalniach otwierane nowe odkrywki "pomagają" w rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych "starych" odkrywek poprzez lokowanie mas nadkładowych czy wód z wkopów udostępniających do wyrobisk zamykanych odkrywek.
Prace rekultywacyjne wykonane w naszych kopalniach są bardzo wysoko oceniane przez specjalistów polskich i zagranicznych. Polska rekultywacja może być przykładem i wzorcem do naśladowania dla innych krajów europejskich, które prowadzą odkrywkową eksploatację złóż.
mgr inż. Stanisław Żuk
dr hab. inż., prof. AGH Zbigniew Kasztelewicz
www.ppwb.org.pl
|
