Geologia – Informacja – Środowisko
Dodatek lobbingowy do „RZECZPOSPOLITEJ”
opracowany przez Państwowy Instytut Geologiczny – www.pgi.gov.pl
17 grudnia 2007 r.
Mapa geośrodowiskowa Polski
Wykorzystanie i ochrona kopalin
Utarło się, że tuż przed rozpoczęciem inwestycji drogowej zaczynają się gorączkowe poszukiwania podstawowych surowców – piasku, żwiru i kruszywa – najlepiej w sąsiedztwie budowy. Z wynikami bywa różnie; często kończy się na nielegalnej eksploatacji kopaliny o złej jakości. Jednak łatwo można temu zapobiec – w fazie planowania należy przestudiować Mapę geośrodowiskową Polski.
Państwowy Instytut Geologiczny jest depozytariuszem ogromnej ilości danych geologicznych gromadzonych od 1919 roku. Właścicielem tych zasobów informacji jest Skarb Państwa, z którego upoważnienia Instytut udostępnia dane odbiorcom zewnętrznym oraz analizuje je i przetwarza, wykonując m.in. różnorodne opracowania kartograficzne: od map cyfrowych do trójwymiarowych modeli budowy geologicznej Polski. Jednym z takich opracowań jest Mapa geośrodowiskowa Polski w skali 1:50 000 (MGśP).
Główny trzon tematyczny bazy danych MGśP stanowią informacje dotyczące udokumentowanych złóż kopalin na terenie Polski oraz stwierdzonych wystąpień kopalin, które nie zostały jeszcze szczegółowo przebadane i udokumentowane.
Ogólna informacja o zasobach kopalin jest publikowana w aktualizowanym i wydawanym corocznie „Bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce”. Bardziej szczegółowe, specjalistyczne dane wraz z kartograficznym przedstawieniem lokalizacji każdego złoża zawarte są w dokumentacjach geologicznych wykonywanych w celu określenia wielkości zasobów danej kopaliny w złożu. Zapoznać się z nimi można w Centralnym Archiwum Geologicznym PIG, jednak większość informacji jest odpłatna. Chociażby już z tego względu dostępność tych danych jest ograniczona, a ich analiza wymaga specjalistycznej wiedzy. Często jednak, szczególnie przy rozpatrywaniu w ujęciu regionalnym zagadnień stanu i zasobów środowiska czy planowania przestrzennego, tak szczegółowe informacje nie są potrzebne. Do realizacji takich właśnie celów doskonale służy Mapa geośrodowiskowa Polski wykonywana z myślą, że korzystać z niej będą osoby zajmujące się środowiskiem, ale niekoniecznie będące geologami.
Dla nich też pomyślana została warstwa informacyjna „perspektywy i prognozy kopalin” przedstawiająca obszary występowania kopaliny, które nie zostały jeszcze szczegółowo przebadane i formalnie nie stanowią złoża kopaliny, co nie znaczy jednak, że w przyszłości, często trudnej do określenia, nie zaistnieje potrzeba ich udokumentowania i eksploatacji. Dlatego też o istnieniu takich potencjalnych obszarów złożowych muszą wiedzieć nie tylko geolodzy, ale także specjaliści od planowania przestrzennego czy projektanci dużych inwestycji, w tym inwestycji liniowych. Chodzi o to, by chronić przed zagospodarowaniem i zabudową tereny, gdzie występują pod powierzchnią znaczne nagromadzenia kopaliny, być może nawet złoża.
Drugą ważną informacją, jaką niesie omawiana mapa, szczególnie istotną w przypadku budowy dróg i autostrad, jest wskazanie, gdzie w najbliższym sąsiedztwie przebiegu takiej inwestycji liniowej znajdują się złoża lub obszary perspektywiczne kopalin wykorzystywanych w drogownictwie – głównie chodzi tu o kruszywa naturalne w postaci piasków i żwirów, bądź surowca do produkcji kruszywa łamanego. Forma GIS-owa mapy geośrodowiskowej pozwala w prosty sposób wskazać, gdzie w zadanej odległości od projektowanej inwestycji, znajdują się potrzebne kopaliny i podać ich zasoby. Pozwala to na znaczne ograniczenie kosztów transportu materiału budowlanego. W pewnym stopniu zapobiegać to może złym praktykom, jakie zdarzają się przy budowie dróg, to jest nielegalnej eksploatacji kruszywa w najbliższym sąsiedztwie inwestycji.
Dodatkowo, przedstawienie na Mapie geośrodowiskowej Polski tematyki złożowej na tle innych zasobów środowiska przyrodniczego (np. obszary chronione Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000, strefy ochronne ujęć wód, główne zbiorniki wód podziemnych – GZWP), pozwala na wykonanie w prosty i szybki sposób wstępnej analizy uwarunkowań przyrodniczych, towarzyszących planowanej eksploatacji złóż i funkcjonowania przyszłych inwestycji.
dr Małgorzata Sikorska-Maykowska