80 lat Lasów Państwowych – Lasy zielonym skarbcem Polski
Dodatek jubileuszowy Lasów Państwowych do „RZECZPOSPOLITEJ”.
nr 141 (6824) 18 czerwca 2004 r.

W świetle ustaw i konwencji

Prawnym fundamentem działalności Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe są: ustawa o lasach z 28 września 1991 r. (z późniejszymi zmianami, tekst jednolity zamieszczono w Dz.U. z 23 lutego 2000 r.), rozporządzenie Rady Ministrów z 6 grudnia 1994 r. w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej w Lasach Państwowych, a także ustawa o ochronie przyrody z 16 października 1991 r. (z późniejszymi zmianami), ustawa o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia z 8 czerwca 2001 r., jak również ustawa o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju z 6 lipca 2001 r.

Lista aktów prawnych w takiej czy innej mierze dotyczących Lasów Państwowych i prowadzonej przez nie działalności jest wyjątkowo obszerna, by wymienić ustawy: o ochronie gruntów rolnych i leśnych, „Prawo ochrony środowiska”, ustawę o ochronie przyrody i wydane na jej mocy rozporządzenia ministra środowiska (jak np. rozporządzenie z 14 sierpnia 2001 r. w sprawie określenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie czy dwa rozporządzenia wydane przez ministra środowiska we wrześniu 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową. Z kolei uchwalona w 2001 r. ustawa o leśnym materiale rozmnożeniowym (weszła w życie z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w UE) przenosi do polskiego prawodawstwa wymogi Unii Europejskiej dotyczące obrotu takim materiałem. Zagadnienia leśne poruszają również inne akty prawne traktujące o ochronie i kształtowaniu środowiska, w tym m.in. „Prawo łowieckie” czy „Prawo wodne”.

Z nieprzebranej liczby aktów wykonawczych do wspomnianych ustaw wymieńmy tylko zarządzenie nr 50 MOŚZNiL z 18 maja 1994 r. w sprawie nadania Statutu PGL Lasy Państwowe.

Nadzór nad Lasami Państwowymi, głosi ustawa o lasach, sprawuje minister środowiska. W lasach nie stanowiących własności skarbu państwa nadzór nad gospodarką leśną sprawuje wojewoda albo starosta. Ten pierwszy organ administracji państwowej może powierzyć ów nadzór dyrektorowi RDLP, drugi – nadleśniczemu.

Ustawa o lasach określa zakres zadań spoczywających na Lasach Państwowych. Istotne wytyczne zawiera też przyjęta przez rząd w kwietniu 1997 r. „Polityka leśna państwa”, będąca wyrazem woli politycznej państwa w dziedzinie leśnictwa. Do ochrony przyrody obliguje leśników (i nie tylko ich) przyjęta przez rząd w 1991 r. „Polityka ekologiczna państwa”. Druga edycja tego dokumentu, z czerwca 2000 r., eksponuje środowiskotwórczą funkcję lasu, uznając go „za niezbędny, jeśli nie główny czynnik równowagi ekologicznej i siedlisko większości dzikich gatunków roślin i zwierząt (…), a także główną ostoję zachowanego dziedzictwa przyrodniczego Polski”. To zarazem potwierdzenie nienaruszalnej zasady, iż w drzewostanach wyjątkowo cennych pod względem przyrodniczym ochrona różnorodności biologicznej ma pierwszeństwo przed pożytkami gospodarczymi.

Podstawą trwale zrównoważonej gospodarki leśnej w Lasach Państwowych jest plan urządzenia lasu, dokument co dziesięć lat sporządzany dla każdego z nadleśnictw, w którym dla poszczególnych fragmentów lasu określa się konkretne zadania i cele oraz sposoby ich realizacji. To dokument daleko wykraczający poza problematykę zasad i metod ochrony drzewostanów wynikających z gospodarczego ich znaczenia. Uwzględnia takie czynniki, jak konieczność zachowania lasów z racji korzystnego ich wpływu na klimat, powietrze, wodę, glebę, warunki życia i zdrowia człowieka oraz na równowagę przyrodniczą, niezbędność ochrony ekosystemów leśnych stanowiących naturalne fragmenty rodzimej przyrody lub szczególnie cennych ze względu na zachowanie różnorodności przyrodniczej, zachowanie leśnych zasobów genetycznych, walory krajobrazowe itd. Warto zwrócić uwagę, że art. 7 ustawy o lasach poruszający kwestie trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i, na tym tle, odnoszący się do planu urządzenia lasu, dopiero na piątym w kolejności miejscu, po zagadnieniach przyrodniczo-leśnych, podnosi sprawy racjonalnej gospodarki leśnej i użytkowania lasu.

Zadania Lasów Państwowych wynikają też z licznych konwencji międzynarodowych przyjętych przez Polskę. Zasady polityki leśnej zawarte są m.in. w postanowieniach zorganizowanej w 1992 r. pod auspicjami Narodów Zjednoczonych konferencji „Środowisko i Rozwój”, zwanej Szczytem Ziemi w Rio de Janeiro. Szczególne znaczenie mają dla polskiego leśnictwa uchwały I, II i III Ministerialnej Konferencji ds. Ochrony Lasów w Europie – MCPFE (Strasburg 1990 r., Helsinki 1993 r., Lizbona 1998 r.). Na IV konferencji, która odbyła się w kwietniu ub.r. w Wiedniu, zapadła decyzja o przeniesieniu z początkiem br. Jednostki Łącznikowej MCPFE do Warszawy, a to oznacza, iż następna konferencja odbędzie się w Polsce, co jest też wyrazem uznania dla dorobku polskiego leśnictwa.

Działalność Lasów Państwowych wpisuje się również w ustalenia tzw. Protokołu z Kioto z 1997 r. zobowiązującego sygnatariuszy do działań zmierzających do ograniczania efektu cieplarnianego.

Na mocy ustawy o lasach z 1991 r. (art. 32), Lasy Państwowe są państwową jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej reprezentującą skarb państwa w zakresie zarządzanego mienia. Trójstopniową strukturę organizacyjną owej jednostki tworzą: Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, regionalne dyrekcje LP (jest ich siedemnaście) oraz nadleśnictwa (430). Strukturę tę uzupełnia 6 zakładów o zasięgu krajowym, 23 zakłady usługowe o zasięgu regionalnym, 9 zespołów ochrony lasu i 11 regionów inspekcyjnych Lasów Państwowych.

Funkcjonowanie oraz rozwój organizacji Lasów Państwowych podporządkowano rygorom samofinansowania. Głównym źródłem przychodów LP jest produkcja i sprzedaż drewna (ale też surowców ubocznego użytkowania lasu). Wymóg samofinansowania sprawia, że jako podmiot gospodarczy podlegają Lasy Państwowe powszechnym regułom gospodarki rynkowej, co nie oznacza jednak, że celem ich działania, podobnie jak innych przedsiębiorstw rynkowych, staje się maksymalizacja zysku. Z racji specyficznego obszaru działalności, jakim jest gospodarka leśna, gdzie kryteria przyrodnicze przenikają się z ekonomicznymi, celem nadrzędnym tej organizacji nieodmiennie pozostaje zbilansowanie przychodów i wydatków, co służyć ma harmonijnemu kształtowaniu wszystkich, nie tylko gospodarczych, funkcji lasu.

Lasami Państwowymi kieruje dyrektor generalny Lasów Państwowych (powoływany i odwoływany przez ministra środowiska) przy pomocy dyrektorów regionalnych Lasów Państwowych, ci zaś są zwierzchnikami nadleśniczych.

Organem opiniodawczo-doradczym dyrektora generalnego Lasów Państwowych jest Kolegium Lasów Państwowych, którego członków powołuje on spośród przedstawicieli nauki, dyrektorów regionalnych, nadleśniczych i kierowników zakładów, leśniczych i innych osób.

Organem wykonawczym dyrektora generalnego i dyrektorów regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych są – odpowiednio – Dyrekcja Generalna LP oraz regionalne dyrekcje LP.

Podstawową jednostką organizacyjną Lasów Państwowych jest nadleśnictwo. Kieruje nim, i odpowiada za stan lasu, nadleśniczy samodzielnie prowadzący gospodarkę leśną, której podstawą jest plan urządzenia lasu. Nadleśnictwa dzielą się na obręby i leśnictwa.

Lasy Państwowe sprawują zarząd na ponad 7,5 mln ha, z czego prawie 7,2 mln ha stanowi powierzchnia leśna. To blisko 25 proc. obszaru kraju. Są jednym z największych krajowych pracodawców. Zatrudniają 26,4 tys. osób (stan na początek 2004 r.), z czego przytłaczająca większość pracuje w nadleśnictwach. Około połowy zatrudnionych stanowią umundurowani pracownicy Służby Leśnej, której kompetencje określa ustawa o lasach. W trakcie pełnienia czynności służbowych korzystają oni ze szczególnej ochrony prawnej przysługującej funkcjonariuszom publicznym.

KJ

• Informacje o Lasach Państwowych