Żyjemy w czasach, kiedy coraz większe znaczenie ma dostęp do informacji, także do informacji przestrzennej, czyli takiej, którą można umiejscowić w układzie współrzędnych. Znajduje ona zastosowanie w wielu dziedzinach działalności człowieka, w szczególności wspomagając podejmowanie racjonalnych decyzji na wszystkich poziomach zarządzania.
Czym jest INSPIRE?
Infrastruktura Informacji Przestrzennej w Europie (INfrastructure for SPatial InfoRmation in Europe) jest to zespół środków prawnych, organizacyjnych i technicznych, które umożliwiają powszechny dostęp do odpowiednich i zharmonizowanych danych przestrzennych na terenie Unii Europejskiej. Dostęp ten uzyskujemy poprzez zintegrowane usługi geoinformacyjne, które są oparte na sieciowo rozproszonych bazach danych.
Cel INSPIRE?
Jest nim wspieranie działań dotyczących ochrony środowiska, realizowanych w ramach polityki wspólnotowej. Chodzi m.in. o działania proekologiczne podejmowane na różnych poziomach administracji, od lokalnego, przez krajowy, na europejskim kończąc.
Jest to bardzo istotne, ponieważ INSPIRE łączy systemy informacji przestrzennej tworzone w różnych krajach członkowskich UE w jeden spójny system. Zarządzanie danymi ułatwiają natomiast systemy GIS (z angielskiego Geographic Information Systems – Systemy Informacji Geograficznych).
Infrastruktura Informacji Przestrzennej (IIP)
Infrastruktura ta umożliwia:
– przechowywanie, udostępnianie oraz utrzymywanie danych na szczeblach krajowych,
– łączenie w jednolity sposób danych przestrzennych, pochodzących z różnych źródeł oraz wspólne korzystanie z nich przez wielu użytkowników i wiele aplikacji na poziomie europejskim, krajowym, lokalnym czy regionalnym,
– korzystanie z danych przestrzennych przez administrację publiczną na wielu jej poziomach na różnych szczeblach i w różnych sektorach,
– udostępnianie danych na określonych, jasno sprecyzowanych warunkach,
– wyszukiwanie danych przestrzennych, co daje możliwość znalezienia interesującego nas zasobu.
Podstawą prawną
dla tworzenia IIP w Europie jest dyrektywa INSPIRE Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej, obowiązująca od 15 maja 2007 roku. Dyrektywa definiuje wymogi, których wypełnieniem mają zająć się kraje członkowskie w wyznaczonym terminie. Określa ona ponadto podstawowe zasady funkcjonowania INSPIRE w zakresie: metadanych, zbiorów danych przestrzennych i usług. Ustala także podstawowe zasady dotyczące dostarczania, udostępniania i wspólnego korzystania z zasobów.
Przynależność Polski do UE
nałożyła obowiązek dostosowania prawa krajowego do prawa unijnego. 4 marca 2010 r. Sejm przyjął ustawę o infrastrukturze informacji przestrzennej (Dz.U. 76, poz. 489). Prezydent podpisał ją 16 kwietnia tegoż roku. Wejście w życie wspomnianej ustawy wypełniło wymagania, ciążące na naszym kraju, związane z transpozycją dyrektywy INSPIRE. Ustawa określa bowiem podstawowe zasady tworzenia i działania infrastruktury informacji przestrzennej w Polsce, a także ustanawia organy wiodące, które są odpowiedzialne za wdrożenie oraz funkcjonowanie ustawy oraz określa ich zadania. Polska infrastruktura informacji przestrzennej ma obejmować wszystkie szczeble administracji publicznej.
Główny Geodeta Kraju podlega premierowi
W Polsce tworzenie, utrzymywanie i rozwijanie infrastruktury przestrzennej (IIP) jest koordynowane przez ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Wykonuje on swoje zadania w tym zakresie przy pomocy Głównego Geodety Kraju.
Jeśli weźmiemy pod uwagę, że za realizację dyrektywy INSPIRE odpowiada aż sześć ministerstw i sześć urzędów centralnych, warto zastanowić się, czy słuszne jest umiejscowienie Głównego Geodety Kraju w jednym z ministerstw. Podchodząc do tego zdroworozsądkowo powinien on podlegać tylko premierowi.
Komponenty GIS. INSPIRE a ISOK
Grupy tematyczne zbiorów danych są określone w aneksach do dyrektywy INSPIRE. W grupie I-VIII znajduje się hydrografia. Obszar ten dotyczy m.in. budowanego obecnie w Polsce INFORMATYCZNEGO SYSTEMU OSŁONY KRAJU PRZED NADZWYCZAJNYMI ZAGROŻENIAMI (ISOK). Liderem konsorcjum budującego ten system jest Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej (KZGW), zaś użytkownikami wewnętrznymi Regionalne Zarządy Gospodarki Wodnej. Ponadto w skład konsorcjum wchodzą: Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW), Główny Urząd Geodezji i Kartografii (GUGiK), Instytut Łączności (IŁ), Rządowe Centrum Bezpieczeństwa.
Dyrektywa Powodziowa
Warto podkreślić, że ISOK posłuży do realizacji następnego etapu wdrażania dyrektywy Powodziowej, tj. opracowania szczegółowych planów zarządzania ryzykiem powodziowym, dotyczące obszarów dorzeczy, ponadto administracji terenowej w poszczególnych regionach wodnych. Plany te, zgodnie z dyrektywą UE i ustawą Prawo wodne, muszą być opracowane do końca 2015 roku. One także znajdą się w systemie informatycznym ISOK.
NFOŚiGW w aspekcie dyrektywy INSPIRE
Przypomnijmy, że Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej jest odpowiedzialny za absorpcję 5,035 mld euro w latach 2007-2013 (oprócz działalności statutowej). Efekty działalności Funduszu mają więc poważny wpływ na inne sektory gospodarki, takie jak: geologia, górnictwo, monitoring środowiska, przeciwdziałania zagrożeniom ochrony przyrody, przemysł, rolnictwo, leśnictwo, gospodarka komunalna, transport, rybołówstwo czy turystyka. Tego typu działalność powinna, zgodnie z dyrektywą INSPIRE, zostać uwzględniona w dokumentach planistycznych na poziomie krajowym, regionalnym i gminnym, np. w koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw. Koncepcje te i strategie powinny być analizowane przestrzennie.
Zalążki systemu informacji przestrzennej
Zwróciłem się z sugestią do NFOŚiGW o wykonanie następującej dokumentacji: na mapę podziału hydrograficznego Polski MPHP (w skali 1:10 000) wykonaną (w czerwcu 2013 r.) przez KZGW w ramach Dyrektywy Powodziowej i programu ISOK (częściowo finansowanego przez NFOŚiGW) nanieść podział administracyjny kraju i inwestycje, które uzyskały finansowanie z EFRR i dofinansowane ze środków NFOŚiGW (88 projektów za lata 2000-2006 + 250). Mapę proponuję zamieścić w Internecie.
Dodatkowo opracowana mapa powinna zostać zapisana na trwałych nośnikach, w postaci danych wektorowych wraz ze specjalistycznym oprogramowaniem klasy GIS, tak aby można było „na niej pracować” (układać warstwy) i korzystać z każdego komputera. Około 3000 sztuk tej mapy powinno zostać przesłane do wszystkich jednostek administracyjnych (gminy – 2478 i powiaty – 314), a w szczególności do wydziałów odpowiedzialnych za planowanie przestrzenne i planistyczne w jednostkach samorządu terytorialnego. Byłaby to wartość dodana do projektu ISOK.
Nowoczesne zarządzanie przestrzenią
Polska od 1989 roku poniosła miliardowe straty na skutek złego zarządzania przestrzenią. Dotyczy to m.in. błędnego podejścia do parcelacji Państwowych Gospodarstw Rolnych, niewprowadzenia (w odpowiednim czasie) katastru fiskalnego, błędnych lokalizacji inwestycji, kary (około 30 milionów euro), jaką UE naliczyła nam za obliczenie dopłat bezpośrednich dla rolników, wadliwego systemu planowania przestrzennego, który obecnie generuje wielomiliardowe straty (około 120 miliardów złotych). Biorąc pod uwagę wspomniane fakty apeluję do Głównego Geodety Kraju, jako szefa dyrektywy INSPIRE w Polsce, aby wykorzystać historyczną szansę projektu ISOK (wartego około 300 milionów złotych) do stworzenia podstaw jednego z najnowocześniejszych w Europie systemów zarządzania przestrzenią w ramach dyrektywy INSPIRE. Zastanawiam się, czy należy przemyśleć założenia do projektu ISOK biorąc pod uwagę zwiększenie jego wartości dodanej, o której wspominałem powyżej.
Eugeniusz Makowski
*
Informatyczny System Osłony Kraju Przed Nadzwyczajnymi Zagrożeniami (ISOK).
Autor jest prezesem GEOLAND Consulting International
Wykorzystano: „ArcanaGIS” nr 8-2013