Wypowiedź Sławomira Marka Brodzińskiego podsekretarza stanu w Ministerstwie Środowiska, głównego geologa kraju
Obowiązek ochrony złóż kopalin poprzez racjonalną gospodarkę nimi wynika z art. 125 ustawy Prawo ochrony środowiska. Zgodnie z tym przepisem „złoża kopalin podlegają ochronie polegającej na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym kopalin towarzyszących”. Przepis ten adresowany jest przede wszystkim do Ministra Środowiska jako organu kształtującego politykę koncesyjną oraz organu administracji geologicznej.
Brak jednak obecnie przepisów systemowo regulujących ochronę złóż. Ochrona złóż perspektywicznych, w tym najważniejszych – strategicznych, to obszar wspólny dla interesów państwa, samorządów, inwestorów, ochrony środowiska oraz obywateli. Wspólny, ale konfliktowy.
Z tego chyba względu żaden z rządów po 1989 r. nie podjął się wyzwania stworzenia polityki (strategii) surowcowej kraju. Jednak problematyka ochrony złóż ujęta jest cząstkowo w szeregu strategicznych dokumentów rządowych.
Np. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP (2014) stanowi m.in., że „konieczne jest rozszerzenie nadzoru i kontroli nad bogactwem zasobów geologicznych państwa”.
Z kolei Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (2011) wskazuje, że „dla zapewnienia właściwej ochrony złóż niezbędne jest sporządzenie wykazu złóż energetycznych o znaczeniu strategicznym dla państwa z określeniem przestrzennego zasięgu ich zalegania, a następnie szczegółowe określenie stopnia i form ochrony zidentyfikowanych obszarów.”
W Strategii Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko (2014) znajduje się natomiast stwierdzenie, że: „do priorytetów w zakresie energetyki należy zidentyfikowanie strategicznych złóż surowców energetycznych i objęcie ich ochroną przed zabudową infrastrukturalną. Dotyczy to w szczególności węgla brunatnego i gazu z łupków”.
Z kolei aktualna Polityka Energetyczna Polski do 2030 r. (2009) uznaje ochronę „obszarów występowania złóż węgla przed dalszą zabudową infrastrukturalną niezwiązaną z energetyką i ujęcie ich w koncepcji zagospodarowania przestrzennego kraju, miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz długookresowej strategii rozwoju.”
Potencjalne konflikty między postulatem ochrony złóż a innymi wartościami mogą występować w następujących sytuacjach:
• W przypadku budowy odkrywkowej kopalni węgla brunatnego na terenach gdzie lokalna gospodarka ma charakter rolniczy, działalność kopalni węgla brunatnego może wpływać na sąsiadujące tereny rolnicze, np. poprzez odwodnienie górotworu.
Kluczowa rola systemu ochrony złóż
• Przy budowie dużych obiektów infrastrukturalnych, np. autostrad, następuje uwięzienie złóż w filarach ochronnych pod nimi.
• W przypadku wydobywania kruszyw istnieje m.in. ryzyko niszczenia siedlisk ptaków w związku z prowadzeniem prac wydobywczych w obrębie i w bezpośrednim sąsiedztwie tych siedlisk.
• W przypadku eksploatacji np. węgla kamiennego metodą podziemną istnieje zagrożenie dla zabudowy na terenach objętych osiadaniami w rezultacie szkód górniczych.
Powyższe przykłady pokazują konieczność stworzenia infrastruktury prawnej wyważającej długofalowy interes państwa związany z ochroną złóż z innymi wartościami. Mechanizmem wypracowania rozwiązań wyżej zasygnalizowanych problemów ma być, zdaniem Ministerstwa Środowiska, Biała księga ochrony złóż kopalin.
Co po białej księdze – procedury
Decyzja polityczna o ochronie złóż strategicznych
Przygotowanie wykazu złóż perspektywicznych podlegających ochronie
Wybór prawnego mechanizmu ochrony
Przygotowanie oceny skutków regulacji, m.in. z oceną kosztów ochrony złóż dla budżetu państwa i inwestorów
Szerokie konsultacje społeczne, w tym uzgodnienia z Komisją Wspólną Rządu i Samorządu Terytorialnego
Dalsza ścieżka legislacyjna uzależniona od wniosków z konsultacji.
Obecnie w Ministerstwie Środowiska trwają prace organizacyjne, w ramach których wypracowane zostaną alternatywne rozwiązania legislacyjne, metodyka typowania i waloryzacji złóż oraz finansowej oceny skutków ochrony złóż.
Biała księga będzie stanowić publiczną procedurę dojścia do kompromisu zainteresowanych stron. Będzie ona zawierać analizę problemu ochrony perspektywicznych złóż kopalin strategicznych (zarówno energetycznych, jak i nieenergetycznych), w tym opis i diagnozę sytuacji, wybór surowców strategicznych do rankingu, ustalenie kryteriów waloryzacji, określenie wag dla kryteriów/ustalenie rankingu oraz określenie sposobu finansowania ochrony. Dokument będzie zawierał również analizę najlepszych praktyk międzynarodowych oraz możliwe warianty rozwiązań krajowych. Zostanie on opublikowany i poddany konsultacjom. Dopiero po konsultacjach, w szczególności dotyczących samej koncepcji ochrony złóż, podjęta będzie polityczna decyzja: co, gdzie, kiedy i za co chronić z bogactwa wnętrza ziemi na obszarze lądowym i morskim Rzeczypospolitej Polskiej.
Białe księgi w prawie UE – w terminologii UE biała księga to dokument zawierający opracowane urzędowo koncepcje, dotyczące określonych dziedzin polityki unijnej. Zazwyczaj prezentuje diagnozę, katalog propozycji i środków, służących realizacji zadań traktatowych.
Białe księgi w krajowych systemach prawnych – są one używane jako środek prezentacji propozycji rządu przed wprowadzeniem regulacji. Publikacja białej księgi służy do testowania klimatu opinii publicznej w sprawach kontrowersyjnych i umożliwia rządowi ocenę potencjalnego wpływu wprowadzanych regulacji.
fot. fototaxi.pl/Mariusz Szacho