Energia XXXVIII / Ochrona Środowiska XX
Dodatek promocyjno-reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 64 (6747) 16 marca 2004 r.

Ochrona środowiska w KGHM Polska Miedź S.A.

Droga do Unii Europejskiej

Wypowiedź prof. dr. hab. Stanisława Speczika, prezesa Zarządu KGHM

W bieżącym roku mija 43 lata od powstania Kombinatu Górniczo-Hutniczego Miedzi i 13 lat od przekształcenia go w spółkę akcyjną KGHM Polska Miedź S.A. Obejmuje ona 11 oddziałów, związanych bezpośrednio z produkcją oraz jest właścicielem kilkudziesięciu spółek, z których większość wydzielono w wyniku restrukturyzacji. Przemysł miedziowy ukierunkował rozwój gospodarczy regionu legnicko-głogowskiego, a KGHM Polska Miedź S.A. zawsze znajdował się w czołówce krajowych przedsiębiorstw przemysłowych.

Górnictwo i hutnictwo metali kolorowych obejmuje procesy, mogące powodować znaczne zanieczyszczenie środowiska. W wielu krajach świata przemysł wydobywczy metali kolorowych znajduje się na terenach niezamieszkanych lub o niskim zaludnieniu. KGHM Polska Miedź S.A. powstał w rejonie rolniczym i w sąsiedztwie aglomeracji miejskich. Taka lokalizacja kopalń i hut, rosnąca świadomość ekologiczna w kraju i na świecie oraz coraz ostrzejsze prawo ekologiczne stanowiły siłę napędową wieloletniej polityki ekologicznej firmy. Realizację określonych programów umożliwił stały postęp techniczny. Niektóre techniki adaptowano z „listy” osiągnięć światowych, ale też wprowadzono wiele własnych rozwiązań, dostosowanych do typu rudy i specyficznych technologii tego przemysłu.

Obecnie poziom uciążliwości KGHM można uznać za ograniczony do aktualnych granic możliwości technicznych i ekonomicznych. Potwierdzają to wysokie oceny w kraju i za granicą, a zastosowane technologie zarówno w procesach podstawowych, jak i techniki, służące ochronie środowiska, już obecnie odpowiadają międzynarodowym standardom BAT (najlepszej dostępnej techniki).

Jak KGHM Polska Miedź S.A. wdraża dyrektywę IPPC?

Podstawowym warunkiem przyjęcia Polski do Unii Europejskiej jest wdrożenie w praktyce dorobku prawnego Unii. Jedną z najważniejszych, a zarazem najtrudniejszych regulacji prawnych Unii jest dyrektywa Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (Dyrektywa IPPC), która została wpisana do polskiego prawa ustawą Prawo ochrony środowiska (POŚ).

Nowym instrumentem tego prawa jest tzw. pozwolenie zintegrowane, czyli decyzja administracyjna określająca środowiskowe warunki prowadzenia wybranych rodzajów działalności. Stanowi ono zbiór wymogów, zasad i procedur składających się na tzw. zintegrowane podejście do przeciwdziałania i ograniczania emisji zanieczyszczeń, ukierunkowanych na zapewnienie wysokiej ochrony środowiska jako całości, optymalizację oddziaływań i unikanie ochrony jednego komponentu środowiska, kosztem zwiększenia zanieczyszczenia innego. Pozwolenie zintegrowane jest w istocie rodzajem licencji na prowadzenie działalności. Funkcjonowanie instalacji bez pozwolenia lub z naruszeniem jego warunków w okresie dłuższym niż 6 miesięcy skutkuje wstrzymaniem takiej działalności.

Ustawa Prawo ochrony środowiska weszła w życie 1.10.2001 r. Wcześniej, tj. 25.05.2001 r. KGHM Polska Miedź S.A. zawarł porozumienie z Konsorcjum Konsultacyjnym, zrzeszającym duńskie firmy COWI, CARL BRO i DHI oraz Narodową Fundacją Ochrony Środowiska w Warszawie, na udział w programie „Pomoc dla Polski we wdrożeniu Dyrektywy UE, w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (IPPC),” finansowanego ze środków Dancee – Duńska współpraca na rzecz środowiska w Europie Wschodniej. Celem porozumienia była pomoc w przygotowaniu wniosku o pozwolenie zintegrowane dla Huty Miedzi „Głogów” oraz przekazanie wiedzy o wymaganiach IPPC. Harmonogram działań zakładał przekazanie do końca stycznia 2002 r., kompletnego wniosku, a następnie przeszkolenie urzędników administracji rządowej (wojewody) i samorządowej (starosty) w zakresie trybu uzgadniania i treści pozwolenia zintegrowanego. Efektem działań miało być uroczyste wręczenie pozwoleń przez ministra środowiska w ramach obchodów Światowego Dnia Ochrony Środowiska tj. 5.06.2002 r. Brak przepisów wykonawczych do ustawy Prawo ochrony środowiska oraz ustaw: o odpadach i Prawo wodne, uniemożliwił realizację zamierzonych celów.

Obecnie wszystkie oddziały spółki posiadają pozwolenia „sektorowe” na wprowadzanie pyłów i gazów do powietrza, ścieków do wód lub do ziemi oraz na wytwarzanie odpadów. Minister środowiska swoim rozporządzeniem z dnia 26 września 2003 r. ustalił termin uzyskania pozwoleń zintegrowanych dla instalacji do produkcji metali nieżelaznych z rud metali na dzień 30.04. 2007 r. Odział Zakład Hydrotechniczny złożył do wojewody dolnośląskiego wniosek o pozwolenie zintegrowane. Sprawa znajduje się w końcowym etapie postępowania administracyjnego. Pozostałe oddziały znajdują się w końcowej fazie przygotowywania wniosków o pozwolenia zintegrowane.

Model wdrożenia Kompleksowego Systemu Zarządzania Środowiskowego

Ramowy model Kompleksowego Systemu Zarządzania Środowiskowego jest programem własnym KGHM Polska Miedź S.A. Programem objęte zostaną wszystkie podmioty koncernu i związane z nim oddziały i spółki zależne, a także podmioty wykonujące usługi i dostarczające produkty dla KGHM PM S.A. Model został zaprojektowany na lata 2004-2010 i obejmuje swym zakresem wszystkie obszary funkcjonowania Grupy Kapitałowej KGHM Polska Miedź S.A.

Podstawowym założeniem przyjętym w programie jest „idea ciągłego doskonalenia” na wszystkich szczeblach działania KGHM Polska Miedź S.A. w obszarze środowisko. W programie nie uwzględnia się bezpośredniego zmniejszenia oddziaływania, lecz poprawę zarządzania środowiskowego i wdrożenie Systemów Zarządzania Środowiskowego zgodnych z PN-EN ISO 14001, co będzie związane ze zmniejszaniem wpływu na środowisko.

Opisany ramowy model Kompleksowego Systemu Zarządzania Środowiskowego opiera się na założeniach, że wszystkie podmioty zależne bezpośrednio lub pośrednio od KGHM PM S.A., a także wykonujące usługi i dostarczające produkty dla niej będą objęte działaniami minimalizowania wpływu na środowisko poprzez poprawę zarządzania. Model został więc zaprojektowany na lata 2004-2010 i obejmuje swym zakresem wszystkie obszary funkcjonowania GK KGHM.

Model zarządzania środowiskowego opiera się na:

1. uporządkowaniu w jednolity sposób problemów zarządzania środowiskowego we wszystkich oddziałach i spółkach zależnych;
2. wprowadzeniu zasady „ciągłego doskonalenia” dla podejmowania działań mających na celu zmniejszanie oddziaływania na środowisko na poziomie koncernu;
3. ustaleniu wskaźników środowiskowych dla poszczególnych oddziałów oraz spółek zależnych;
4. wdrożeniu Systemów Zarządzania Środowiskowego zgodnego z PN-EN ISO 14001 w oddziałach oraz spółkach zależnych;
5. uzyskaniu certyfikatów ISO 14001 i wpisów do EMAS przez oddziały i spółki zależne;
6. ustaleniu zasad nadzoru i weryfikacji dla podwykonawców działających na terenie Grupy Kapitałowej KGHM Polska Miedź S.A. – „Ekologiczny Podwykonawca KGHM”;
7. ustaleniu zasad nadzoru i weryfikacji dla poddostawców pracujących dla Grupy Kapitałowej KGHM Polska Miedź S.A. – „Ekologiczny Partner KGHM”.

Udział spółki w systemie zarządzania środowiskowego i audytu we Wspólnocie (EMAS II)

W krajach Unii Europejskiej funkcjonuje system zarządzania środowiskowego oparty na Rozporządzeniu nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. umożliwiający dobrowolny udział organizacji w systemie zarządzania środowiskowego i audytu we Wspólnocie (tzw. EMAS II). Tekst rozporządzenia został opublikowany w Dzienniku Urzędowym Wspólnoty Europejskiej nr L 114, z dnia 24.04.2001 r. Rozporządzenia Parlamentu i Rady nie wymagają implementacji do systemów prawnych państw członkowskich – w Polsce ww. rozporządzenie będzie obowiązywało z dniem przystąpienia do Unii Europejskiej, tj. 1 maja 2004 r.

Program EMAS II propaguje ideę dobrowolnego zobowiązywania się organizacji do podejmowania takich zobowiązań, które służą ograniczeniu negatywnego oddziaływania na środowisko oraz do faktycznego zmniejszenia tych oddziaływań. To ogólne założenie jest bardziej uszczegółowione w rozporządzeniu, gdzie omówiono szczegółowo sposoby dochodzenia do spełnienia poszczególnych warunków. Spełnienie wymogów EMAS II jest możliwe po wdrożeniu systemu zarządzania środowiskowego zgodnego z zasadami normy EN ISO 14001 (Polska Norma PN-EN ISO 14001).

Organizacje spełniające wymogi systemu EMAS II zostają wpisane do krajowego i unijnego rejestru systemu oraz otrzymują prawo posługiwania się jego znakiem (logo) – działanie to ma na celu podniesienie i utrzymywanie prestiżu organizacji, która wdrożyła zasady zapisane w rozporządzeniu.

W KGHM Polska Miedź S.A. podejmowano działania systemowego podejścia do zmniejszenia wpływu oddziaływania na środowisko. Oddział Huta Miedzi „Cedynia” w Orsku posiada wdrożony i certyfikowany system zarządzania środowiskowego zgodny z PN-EN ISO 14001 (oddział posiada zintegrowany system zarządzania jakością, środowiskiem i bhp). HM „Cedynia” bierze również udział w programie pilotażowym finansowanym i realizowanym przez Ministerstwo Środowiska. Efektem udziału w ww. programie ma być wpisanie huty do rejestru EMAS II, z chwilą przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Oddział ten podjął niezbędne działania, aby przystosować swój system zarządzania środowiskowego do wymogów EMAS II i ma szansę stać się jedną z pierwszych organizacji w Polsce wpisanych do rejestru EMAS II.

Pozostałe oddziały spółki przeszkoliły pracowników, którzy mogliby brać udział w tworzeniu systemów zarządzania środowiskowego zgodnego z normą PN-EN ISO 14001. Najszybciej system ten może być wdrożony w Hucie Miedzi „Legnica”, ponieważ oddział ten posiada już wdrożony system jakości według PN-EN ISO 9001.

Problemy związane ze zmianami stosunków własnościowych

KGHM Polska Miedź S.A. przygotowuje się do przeprowadzenia zmian stosunków własnościowych, polegających na wydzieleniu części instalacji wraz z terenem i przekazaniu do nowego podmiotu. W efekcie spółka utraci tytuł prawny do terenu i instalacji. Z faktem tym wiążą się problemy wynikające wprost z ustawy Prawo ochrony środowiska.

Mówiąc bardziej precyzyjnie, to ustawodawca w ogóle nie przewidział takiego procesu w polskich firmach. W najtrudniejszej sytuacji są największe firmy, które wcześniej miały ustanowione strefy ochronne. Bowiem zgodnie z art. 26 ustawy o wprowadzeniu ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. nr 100 z 2001 r. poz. 1085), prowadzący instalację, posiadający decyzję o ustanowieniu strefy ochronnej (dotyczy hut miedzi i zakładu hydrotechnicznego), obowiązani są do ograniczenia szkodliwego oddziaływania na środowisko do terenu, do którego posiadają tytuł prawny, w terminie do 31 grudnia 2005 r. pod rygorem wstrzymania swojej działalności.

Zatem w sytuacji, kiedy na terenie huty miedzi powstaną nowe podmioty, do których spółka straci tytuł prawny – będzie występowało szkodliwe oddziaływanie huty miedzi na nowy podmiot i nowego podmiotu na hutę. Oznacza to wstrzymanie działalności huty miedzi, tj. instalacji posiadającej strefę ochronną – z dniem 1.01.2006 r. Należy nadmienić, że firmy w Unii Europejskiej mają czas do ograniczenia swojego szkodliwego oddziaływania do 31 października 2007 r.

Wobec braku możliwości spełnienia wymogów Prawa ochrony środowiska w procesie restukturyzacji i zmian stosunków własnościowych, prawnicy łamią sobie głowy, jak odzyskać tytuł prawny po jego utracie. Jedynym sensownym rozwiązaniem jest rychłe uchwalenie ustawy zmieniającej ustawę Prawo ochrony środowiska. Przygotowany przez Ministerstwo Środowiska projekt zmiany ustawy Prawo ochrony środowiska wychodzi naprzeciw już zaistniałym, jak i przewidywanym zmianom stosunków własnościowych w przedsiębiorstwach. Istotna jest treść art. 203 ust. 5 – cyt. „Organ właściwy do wydania pozwolenia może również wydać pozwolenie zintegrowane wspólnie dla wielu instytucji prowadzonych przez różne podmioty prawne, jeśli dobrowolnie, na podstawie odrębnego porozumienia, wyznaczą one podmiot uprawniony do wystąpienia z takim wnioskiem; granice terenu, o którym mowa w art.144 ust. 2 stanowi w takim przypadku granica otaczająca sąsiadujące ze sobą nieruchomości, na których położone są przedmiotowe instalacje…” Powyższa zmiana ustawy powinna wejść w życie jak najszybciej.

Jednocześnie chcielibyśmy zwrócić uwagę na zapis art. 105 Prawa ochrony środowiska wprowadzający standardy zanieczyszczenia gleb oraz wynikający z tego obowiązek prowadzenia rekultywacji. Rygorystyczne przestrzeganie tego wymogu może doprowadzić do wstrzymania działalności wielu dużych instalacji, które w przeszłości posiadały strefy ochronne. Powyższy scenariusz staje się coraz bardziej realny, ponieważ minister środowiska w swoim rozporządzeniu określił standardy zanieczyszczenia gleb i ziemi aż do głębokości 15 m. Należy zwrócić uwagę na koszt takich analiz oraz realną możliwość przekraczania tych standardów poza terenem, do którego prowadzący instalację posiada tytuł prawny.

Tylko najbogatsze kraje Unii Europejskiej pozwoliły sobie na ustalenie standardów zanieczyszczenia gleb i ziemi. Okazało się, że konieczność przeprowadzenia rekultywacji gleb i ziemi, doprowadziła, na przykład w Danii, do plajty wiele dobrze prosperujących firm.

Należy przypomnieć, że w prawodawstwie Unii nie znajdujemy obowiązku określenia tych standardów. Jest to typowy przykład „wyjścia przed orkiestrę” naszego ustawodawcy.

Współpraca międzynarodowa

W Unii Europejskiej opracowywane są dokumenty referencyjne tzw. BREF (Draft Reference Document on Best Available Techniques for…). Opisują one techniki stosowane w różnych gałęziach przemysłowych ze wskazaniem, które z nich uznawane są za najlepsze dostępne techniki (BAT – Best Available Technics, czyli najlepsze dostępne techniki pod względem ochrony środowiska). W słowie „available” mieści się jednak pewna elastyczność uznania za „najlepsze dostępne” techniki dla danych warunków lokalnych z uwzględnieniem aspektów technicznych i ekonomicznych. Dokumenty te są opracowywane przez międzynarodowe zespoły ekspertów, kierowanych przez Biuro IPPC w Sewilli.

BREF dotyczący hutnictwa i przetwórstwa metali nieżelaznych zatwierdzono w 2002 r. W czasie jego opracowywania KGHM nie został jeszcze zaproszony do współpracy. W efekcie nie uwzględniono technologii pieca szybowego, która (jako jedna z dwóch) jest stosowana w KGHM Polska Miedź S.A. Jest to technologia unikatowa w świecie, ale najbardziej efektywna dla polskiej rudy miedzi.

Obecnie spółka jest na bieżąco informowana o przebiegu prac legislacyjnych i współpracuje z Ministerstwem Środowiska nad stanowiskiem prezentowanym przez Polskę. Aktywna postawa i międzynarodowe kontakty dają KGHM Polska Miedź S.A. coraz większe możliwości współpracy z przemysłem metali nieżelaznych innych państw i z centralnymi organami Unii Europejskiej, zajmującymi się ochroną środowiska. W 2002 r. KGHM zaproszono do współpracy z Biurem IPPC w Sewilli do opracowywania dokumentu referencyjnego BREF dla gospodarki odpadami flotacyjnymi i skałą płonną w górnictwie. KGHM jako jedyna firma w Polsce ma swego przedstawiciela w międzynarodowym zespole roboczym opracowującym ten dokument i jako jedyna w Polsce opracowała szereg jego podrozdziałów. Dokument ten ma być gotowy w połowie roku 2004. Wśród technologii uznanych za „BAT” są wymienione rozwiązania stosowane przez polski przemysł miedziowy.

Udział w programach badawczych UE

Od 2000 r. KGHM Polska Miedź S.A. aktywnie uczestniczy w realizacji międzynarodowych projektów badawczo-rozwojowych finansowanych z funduszy V Ramowego Programu Badawczego Unii Europejskiej.

Wśród realizowanych obecnie projektów znajdują się dwa projekty o charakterze badawczo-rozwojowym:

• LICYMIN („Ocena cyklu życia w odniesieniu do przedsięwzięć górniczych w celu minimalizacji ilości odpadów o długotrwałej kontroli obszarów rekultywowanych”),
• CLOTADAM („Obróbka odpadów górniczych w celu uzyskania efektywnego kosztowo i technicznie zamknięcia składowisk odpadów flotacyjnych”).

Na uwagę zasługuje projekt CLOTADAM, którego wyniki będą bezpośrednio zastosowane w przemyśle mineralno-wydobywczym, w tym w przemyśle miedziowym.

Zwracają uwagę również dwa projekty o charakterze sieci tematycznych – NESMI („Sieć europejskich zrównoważonych przemysłów mineralnych”) oraz LIFETIME („Inżynieria cyklu życia przemysłowych struktur budowlanych”).

Kontynuując powyższą współpracę z UE, KGHM Polska Miedź S.A. potwierdził swój udział w VI Ramowym Unijnym Programie Badawczym, ubiegając się o dofinansowanie projektu BIOSHALE (Przeróbka łupkowych rud polimetalicznych metodami bio- i hydrometalurgii). Podpisanie umowy nastąpi w połowie bieżącego roku.

Partnerami zagranicznymi w realizacji ww. projektów są europejskie organizacje górnicze (m.in. BRGM, Euromines), jednostki naukowe (m.in. Uniwersytet Techniczny w Atenach, Imperial College, DMT GmbH, Geokompetenzzentrum Freiberg GmbH) oraz przedsiębiorstwa przemysłu górniczego (m.in. AURUL S.A., Scott Wilson Ltd.).

Wykonawcą wszystkich europejskich projektów badawczych z ramienia KGHM Polska Miedź S.A. jest CBPM CUPRUM OBR we Wrocławiu.

Postrzeganie przez otoczenie

KGHM Polska Miedź S.A. zawsze miał na uwadze ograniczanie swej uciążliwości i wkładał w tę dziedzinę wiele myśli twórczej i znaczne środki finansowe (w latach 1991-2001 średnio 50 mln zł rocznie.) Pod tym względem należy nie tylko do ścisłej czołówki krajowej, ale ma również wysokie notowania w światowym rankingu hutnictwa miedzi. Działania te przyniosły nie tylko wymierne efekty techniczne, ale także efekty ekonomiczne oraz pozwoliły na zmianę „image” firmy i ocen władz lokalnych i państwowych.

W 2000 r. obie huty miedzi zostały skreślone z „Listy 80” najbardziej uciążliwych zakładów w kraju i można uznać, że ich wizerunek ekologiczny został już ustabilizowany.

W 2001 r. KGHM został laureatem nagrody ministra środowiska „Lider Polskiej Ekologii” za przedsięwzięcie „Ochrona atmosfery jako element kompleksowego systemu polityki ekologicznej”, a w 2002 r. laureatem IV edycji Konkursu Ekologicznego „Przyjaźni Środowisku”, organizowanego pod patronatem honorowym prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego oraz ministra środowiska, w kategorii „Firma Przyjazna Środowisku”. Ponadto spółka została wyróżniona w 2003 r., „EKOLAUREM” Polskiej Izby Ekologii.

Decyzjami Grupy ds. Zanieczyszczeń Pochodzenia Lądowego HELCOM LAND oraz Grupy ds. Wdrożenia Programu Bałtyckiego HELCOM PITF, które obradowały w listopadzie 2002 r. skreślono Huty Miedzi „Głogów” i „Legnica” z Listy Hot-Spotów Programu Bałtyckiego. n

 

• Informacje o KGHM Polska Miedź S.A.