Energia – Środowisko – Infrastruktura
Dodatek promocyjno-reklamowy do „RZECZPOSPOLITEJ”.
21 marca 2006 r.

Energetyka w procesie zmian

Wypowiedź Leszka Juchniewicza, Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki

Nie jest sprawą przypadku pominięcie w tytule przymiotnika „polska”, „europejska” lub „światowa”. Cała współczesna energetyka podlega fundamentalnym przemianom pod hasłem urynkowienia. Ten wspólny mianownik to przede wszystkim wielka szansa dla odbiorców, zarówno przemysłowych, jak i w gospodarstwach domowych: aby energetyka zaczęła lepiej i taniej zaspokajać ich potrzeby. Od lat walczą o to głównie ekonomiści, a przed kilkoma laty, w ramach programu gospodarczego dla wszystkich krajów Unii Europejskiej, znanego jako „Strategia Lizbońska” zaczęli się tego domagać także politycy.

Początkowe zapisy „Strategii Lizbońskiej” nie eksponowały w sposób szczególny problemów energetyki. Stosunkowo jednak szybko okazało się, iż ta dziedzina w istotny sposób warunkuje, a właściwie opóźnia, rozwój gospodarczy całego ugrupowania. Dlatego tak ważne stało się przyśpieszenie wprowadzenia mechanizmów zwiększenia efektywności jej funkcjonowania, tj. konkurencji. Przy okazji zaczęto wyraźniej nagłaśniać także i inne problemy z energetyką związane: wymagania ochrony środowiska, niezawodność dostaw oraz ostatnio eksponowane kwestie bezpieczeństwa energetycznego. Dyskusje o tych problemach w znaczący sposób zaważyły na krystalizowaniu się docelowej wizji dla energetyki i polityki unijnej wobec niej, zakładających konsekwentną liberalizację i budowę wspólnego rynku. Temu celowi mają służyć w szczególności nowe dyrektywy energetyczne, ich przyjęcie w 2003 roku otworzyło kolejny etap zmagań o konkurencyjne rynki energii. Realizacja zamierzeń ujętych w tych dyrektywach przesądzi o powodzeniu osiągnięcia zarówno celów polityki energetycznej UE, jak i strategicznych celów ekonomicznych Unii.

Ewentualne, kolejne zmiany w polityce energetycznej w zakresie integrowania krajowych rynków energii we wspólnotowy, będą miały raczej charakter taktyczny niż strategiczny, bowiem pryncypia pozostają niezmienne, a zmieniać się głównie będą instrumenty regulacyjne, zapewniające uzyskanie zakładanych stanów: aby energia była (bezpieczeństwo), aby była tania (konkurencyjność) i aby była „czysta”(ekologia). Ta triada ma dla energetyki wręcz konstytucyjny charakter. Jakiekolwiek działanie eksponujące jeden z komponentów musi doprowadzić do zachwiania równowagi i spowodować negatywne konsekwencje w osiąganiu pozostałych z nich. Brzmi to jak przestroga, bo po prawdzie jest nią, istotną zwłaszcza dla krajów transformacji systemowej. Nie bez powodów, komisarz do spraw energetyki Andreas Piebalgs wielokrotnie podkreślał, iż priorytetami dla Unii są następujące działania:

• oszczędzanie energii (bo można to zrobić taniej niż kosztuje jej wyprodukowanie, co z kolei zmniejsza import i poprawia bezpieczeństwo energetyczne),
• rozwijanie odnawialnych źródeł energii (bo służy to wzrostowi bezpieczeństwa energetycznego i ochronie środowiska),
• poprawa współpracy pomiędzy energetyką a sektorem badań naukowych (co polepszy efektywność energetyczną, i ochronę środowiska),
• konsekwentne urynkowienie energetyki (co również służy wzrostowi i efektywności, i bezpieczeństwa).

Jak widać, każdy z tych kierunków działania sprzyja osiąganiu zasadniczych celów unijnej polityki energetycznej i nie narusza ich harmonii. Skorzystajmy z tej lekcji!

W połowie 2005 r., zaledwie w rok po terminie wejścia w życie dyrektyw, Komisja Europejska rozpoczęła przygotowanie raportu o postępie w tworzeniu wewnętrznego rynku energii elektrycznej i rynku gazu. Opis procesów realnych i ich ocena zostały zawarte w opublikowanych 15 listopada ub.r. tzw. V Raporcie porównawczym oraz w Raporcie z dochodzenia o stanie konkurencji na rynku energii. Wnioski raportów nie są budujące: urynkowienie energetyki opóźnia się, nie jest jednorodne w poszczególnych krajach, zaś najpoważniejszym utrudnieniem w drodze do jednolitego rynku jest dziedzictwo narodowych praktyk energetycznych i funkcjonowanie energetycznych firm-gigantów. Żeby zmienić ten stan rzeczy, potrzebna jest nie tylko wspólna, unijna polityka energetyczna, ale przede wszystkim wola polityczna poszczególnych rządów w zaprzestaniu chronienia rodzimych monopoli i bardziej prorynkowa orientacja krajowych polityk energetycznych.

Jak my, jako Polska, wypadamy na tle innych? Sądzę, że podobnie. Ważniejsze jest to, jak się sprawy dalej potoczą. A zagrożeń nie brakuje. Dobiegają końca prace nad nowym programem rządowym dla elektroenergetyki, zakładającym konsolidację firm sektora, mogącą znacznie ograniczyć i tak słabą konkurencję. Jeśli kolejny raz opóźnią się prace legislacyjne, dotyczące wzmocnienia roli i narzędzi organów państwa nadzorujących rynek – i tym samym ochrony konkurencji i praw konsumentów, to niewspółmiernie wzrośnie ryzyko deformowania rynku i umocnienia dominacji producentów energii, a nie jej odbiorców.

Przeprowadzenie urynkowienia wymaga przygotowań. Przede wszystkim dotyczy to państwa, jego organów, przedstawicieli i urzędników. To oni powinni zapewnić obywatelom wiedzę o istocie konkurencji w energetyce, oni też powinni zapewnić obywatelom poczucie bezpieczeństwa w związku z wprowadzonymi zmianami. To oznacza, że państwo musi opracować i wdrożyć zrozumiałe dla każdego zasady i sposoby postępowania wszystkich bez wyjątku uczestników rynku energii elektrycznej oraz rynku gazu. Obecnie takich reguł mających formę prawa powszechnego i ogólnopolskich standardów nie ma. Ogranicza to możliwości wywiązania się państwa ze wspomnianej misji edukacyjnej i może spowolnić tempo urynkowienia. Nie bez znaczenia dla procesu transformacji rynkowej polskiej energetyki (europejskiej zresztą też) jest postawa odbiorców energii, którzy coraz bardziej świadomie powinni korzystać z należnych im praw i tym samym – przyczyniać się do wymuszania na energetyce koniecznych reform zwiększających jej efektywność i służebność wobec odbiorców.

Mechanizmy rynkowe i konkurencja są współcześnie niezbędne, w pierwszej kolejności odbiorcom, bo dzięki niej kupią poszukiwany towar, jakim jest energia elektryczna lub gaz po cenach rynkowych i o odpowiedniej jakości. Konkurencja potrzebna jest też przedsiębiorstwom energetycznym – to dzięki niej poprawi się efektywność tak wytwórców, jak i sprzedawców energii lub gazu. Konkurencja w energetyce potrzebna jest też całej gospodarce narodowej – dzięki niej energetyka przestanie być postrzegana jako bariera rozwoju i stanie się solidną podstawą wzrostu gospodarczego, a ten zaś – podniesie poziom dobrobytu.

Więcej na ten temat patrz: www.ure.gov.pl – zwłaszcza: Ulepszamy Rynek Energii. nEnergia – Środowisko – Infrastruktura
Dodatek promocyjno-reklamowy do „RZECZPOSPOLITEJ”.
21 marca 2006 r.

Energy Sector Under Change

Statement by Leszek Juchniewicz, President of the Energy Regulatory Office

It is no coincidence that the title of this article does not feature the adjective „Polish”, „European” or „World”. This is because fundamental changes under the banner of market-based principles are currently sweeping through the whole energy sector. This common denominator creates above all a great opportunity for both industrial and household customers to have their energy needs met in a better and cheaper way. Traditionally introduction of market-based mechanisms in the energy sector was called for mainly by economists but a couple of years ago this objective was espoused also by politicians who expressed it in the European Union economic programme known as the Lisbon Strategy.

Although initially the Lisbon Strategy did not give particular prominence to energy problems, it soon became clear that the energy sector significantly affects and, in fact, hinders economic development in the European Union. Therefore, it became increasingly important to accelerate introduction of market-based mechanisms in the sector in order to boost its effectiveness, that is to raise competition. This provided an opportunity to clearly pinpoint other energy problems linked with: environmental protection requirements, reliability of supply and the recently much highlighted issue of security of energy supply. Discussion on these problems became a decisive factor in crystallizing the vision and developing EU energy policy which envisage consistent liberalization and establishment of a common market. A means to further this goal are in particular new energy directives whose entrance into force in 2003 was another step towards creation of competitive energy markets. Fulfilment of the directives will determine both the energy policy goals and economic objectives of the European Union.

Possible further changes in the energy policy in the area of market integration will be more tactic than strategic. While the policy principles will remain unchanged, what will be altered are mainly regulatory instruments used to provide energy (security of supply), to make it cheap (competition) and to make it „clean” (ecology). This triad is essential for the energy sector. Any action favouring one of its components over the other two will inevitably tip the balance between them bringing about negative consequences. This sounds like a warning – and it is so in fact – especially for transformation economies. Not without a reason did Andris Piebalgs stress several times the EU priorities, which are:

• Energy saving (energy saving is cheaper than energy production, it reduces imports and enhances energy security),
• Development of renewable energy (renewable energy increases energy security and enhances environmental protection),
• Strengthening of cooperation between the energy sector and the research and development sector (to enhance energy effectiveness and environmental protection)
• Consistent introduction of market-based principles in the energy sector (to enhance growth, effectiveness and security).

As we can see, these action points are in harmony with EU energy policy objectives and constitute a means for their fulfilment. Let us make use of this lesson!

In mid 2005, only a year after the energy directives had entered into force, the European Commission launched a report on progress in creating the internal gas and electricity market. Description of the actual processes and their evaluation was included in the so-called Fifth comparative report and the Report on energy sector competition inquiry, both of which were published on 15 November 2005. The reports’ findings are not encouraging: introduction of market-based principles in the energy sector is delayed and varies across Member States. However, the biggest obstacles to the creation of a single energy market stem from customary practice in the national energy sectors and the existence of energy giants. To change this situation not only will a common EU energy policy be needed but above all political will of individual governments to cease protection of domestic monopolies and to create pro-market energy policies.

How does Poland come out in comparison to other Member States? I think we are on a par with other EU countries. What is more important, however, is how the situation will unfold further. And, there are plenty of threats. For instance, a new government programme for electricity under preparation envisages consolidation of power companies, which may curb the already weak competition. If new legislation strengthening the role and tools available to administrative bodies to supervise the market – and, at the same time, to protect competition and consumer rights – is again delayed, the risk of market deformation and increased domination of energy producers (not consumers) will become incommensurably greater.

Establishment of market-based principles requires preparation. This concerns above all the state, its administrative bodies, representatives and officials who should educate the society on the essence of the competition in the energy sector and create a sense of security in the context of the new changes. What this means for the state is that it must develop and implement clear principles and procedures for all participants in the gas and electricity market. At present such principles do not exist, neither in the form of general law nor domestic standards. This affects the educational mission of the state and may slow down the process of introduction of market-based mechanisms in the sector. However, what is important for the transformation of the Polish energy sector (and the European as well) is the attitude of energy customers themselves who, more aware of their rights, should provide incentives for reforms necessary to increase sector efficiency and enhance its performance to the benefit of energy users.

Market-based mechanisms and competition are now necessary above all for customers who seek to purchase adequate quality electricity or gas at market prices. Moreover, competition is needed by energy companies as it enhances effectiveness of both producers and energy traders. Lastly, it is also beneficial to the whole domestic economy, as it changes the perception of the energy sector as a barrier to development and allows turns it into a basis for economic growth bringing greater prosperity. n

 

Więcej na ten temat patrz: www.ure.gov.pl – zwłaszcza: Ulepszamy Rynek Energii. n