Energia – Środowisko
Dodatek promocyjno-reklamowy do „RZECZPOSPOLITEJ”.
nr 216 (6899) 14 września 2004 r.

Inwestycje w ochronie środowiska

Rozmowa z Jerzym Swatoniem, ministrem środowiska

Po latach regresu na rynku inwestycji ekologicznych, notowane jest pewne ożywienie, na co niewielki jeszcze, choć rosnący wpływ mają projekty inwestycyjne realizowane przy udziale środków Unii Europejskiej. W ubiegłym roku nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska wzrosły o 4% (w cenach bieżących) i na gospodarkę wodną ok. 17% (też w cenach bieżących) w porównaniu z 2002 r. – podaje GUS. Do boomu inwestycyjnego z lat 1997-1998 (kiedy to nakłady na ekologię były najwyższe) zapewne jeszcze daleko. Jak Ministerstwo Środowiska ocenia tę sytuację?

W latach 1991 – 2000 nakłady na inwestycje związane z ochroną środowiska kształtowały się na wysokim poziomie. Łącznie w tej dekadzie wyniosły one 68 mld zł, tj. około 17 mld euro.

Inwestycje w zakresie ochrony środowiska, które nasz kraj musi realizować w okresie dostosowawczym, szacowane są na około 40 mld euro. Najwyższe nakłady inwestycyjne związane będą z realizacją zadań priorytetowych i wdrożeniem dyrektyw z dziedziny gospodarki wodnej, oczyszczania ścieków komunalnych, ochrony wód przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego oraz rekultywacji terenów poprzemysłowych. Szacuje się, że w latach 2001-2015 wysokość nakładów wyniesie średniorocznie około 2,3-2,8 mld euro.

Komentarza wymaga kwestia udziału państwa w inwestycjach związanych z ochroną środowiska. Zaznaczyć należy, że minister środowiska nie jest inwestorem i nie posiada w budżecie państwa środków na ten cel. Inwestorami są przedsiębiorstwa i samorządy terytorialne. Działania Ministerstwa Środowiska zmierzają jedynie do zwiększenia puli środków przeznaczanych przez państwo na inwestycje w środowisko. Służą temu fundusze celowe wspierające własne działania przedsiębiorstw i samorządów. Taka jest rola państwa. Resort środowiska stymuluje w ten sposób działania na rzecz ochrony i rewitalizacji środowiska naturalnego. Inwestycje w zakresie ochrony środowiska są wspierane środkami pochodzącymi m.in. z funduszy celowych, takich jak Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Szacuje się, że udział tych funduszy ekologicznych w nakładach inwestycyjnych wydatkowanych na ochronę środowiska w Polsce wynosił w 2000 r. – 40%, w 2001 r. – ponad 50%, a w 2002 r. ok. 60%.

Przystąpienie do Unii Europejskiej to nadzieja na istotne zwiększenie inwestycji w ochronie środowiska w Polsce. Dlatego też jednym z największych wyzwań, jakie stoją obecnie przed systemem finansowania ochrony środowiska w Polsce jest absorpcja środków z unijnych funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Fundusze unijne wymagają jednak wkładu własnego, pochodzącego z krajowych źródeł. A więc cały wysiłek i starania zmierzają do wygospodarowania środków na pokrycie polskiego wkładu finansowego dla poszczególnych inwestycji. W związku z tym niezbędne jest stworzenie maksymalnej koordynacji wszystkich beneficjentów unijnej pomocy oraz instytucji, które zapewnią ze strony krajowej niezbędne środki finansowe. Wobec słabej kondycji finansowej polskich przedsiębiorstw i jednostek samorządu terytorialnego oraz konieczności dużego ograniczania wydatków ze środków budżetowych, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej ciągle stanowić będą najpoważniejsze źródło finansowania ochrony środowiska w Polsce.

Czy zdaniem pana ministra, Polska będzie w stanie wykorzystać środki pomocowe w ramach Funduszu Spójności i funduszy strukturalnych oraz inicjatyw Unii Europejskiej?

Zarówno władze centralne, jak i samorządy traktują priorytetowo kwestię wykorzystania funduszy europejskich. Myślę, że wykorzystanie środków zależy od dwóch zasadniczych czynników.

Po pierwsze, istotną rolę w procesie absorpcji środków odgrywa sprawnie funkcjonująca administracja, która musi być odpowiednio przygotowana do wdrażania funduszy. Od tego zależy między innymi ilość i jakość projektów zgłaszanych w ramach funduszy UE. W ciągu ostatnich 2 lat Polska przygotowywała swoje struktury administracyjne do efektywnego wykorzystania środków. W strukturach MŚ i NFOŚiGW utworzono odpowiednie komórki i przeprowadzono rekrutację pracowników. Proces ten trwa nadal. Nie można pominąć roli szkoleń, zarówno pracowników, jak i potencjalnych beneficjentów funduszy. W końcowej fazie jest powoływanie na podstawie ustawy o NPR odpowiednich komitetów – sterujących i monitorujących oraz zawieranie porozumień między instytucjami. Ministerstwo Środowiska ściśle współpracuje z Ministerstwem Gospodarki i Pracy oraz z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Koordynacja działań między naszymi instytucjami w kontekście funduszy UE dotyczy Funduszu Spójności oraz Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw.

Po drugie, mówiąc o szansach na wykorzystanie środków dostępnych w ramach funduszy UE, należy wziąć pod uwagę możliwości finansowe tych, którzy starają się o te środki. Samorządy, przedsiębiorcy oraz inni potencjalni beneficjenci mogą mieć trudności w zapewnieniu, tzw. wkładu własnego do projektu, którego poziom zależy od programu oraz typu inwestycji, jest jednak nie mniejszy niż 15% kosztów kwalifikowanych. W przypadku projektów z zakresu ochrony środowiska beneficjenci mogą korzystać ze środków NFOŚiGW lub wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej z uwzględnieniem przepisów dotyczących pomocy publicznej. Ponadto rząd wyszedł naprzeciw oczekiwaniom beneficjentów i przygotował niezbędne rozwiązania legislacyjne w tym zakresie. Już w grudniu 2003 r. Sejm przyjął Ustawę o Funduszu Rozwoju Inwestycji Komunalnych. Środki z Funduszu przeznaczone są na finansowanie procesu przygotowania dokumentacji niezbędnej do złożenia wniosku. Z kolei przyjęta w kwietniu br. ustawa o Funduszu Poręczeń Unijnych ma ułatwić projektodawcom dostęp do pożyczek i kredytów na prefinansowanie inwestycji oraz wkład własny. Obecnie rząd pracuje nad projektem ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym. Współpraca sektora publicznego i prywatnego w ramach wspólnych inwestycji realizowanych przy współudziale środków unijnych przyniesie korzyści obu stronom, wpłynie także na efektywność wykorzystania funduszy.

O pełne wykorzystanie środków w sektorze środowiska jestem spokojny. W połowie sierpnia br. do Komisji Europejskiej zostało wysłanych 35 wniosków o dofinansowanie projektów środowiskowych w ramach Funduszu Spójności. Jeśli Komisja Europejska zaakceptuje wszystkie projekty, alokacja przewidziana na rok 2004 zostanie w pełni wykorzystana. Należy także podkreślić wagę Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego dla inwestycji ochrony środowiska. Projekty zgłaszane do tego programu stanowią uzupełnienie inwestycji realizowanych w ramach Funduszu Spójności. Zainteresowanie środkami ZPORR na projekty szczególnie z zakresu gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami w województwach jest bardzo duże.

Uważam, że dla efektywnego wykorzystania środków UE i wykonania zobowiązań traktatowych pożądane jest aktywniejsze włączenie wojewódzkich funduszy ochrony środowiska w proces selekcji i wdrażania projektów w ramach ZPORR. Instytucje te od lat współfinansują projekty środowiskowe i mają doskonałą wiedzę na temat potrzeb i możliwości samorządów w tym zakresie.

Pociąg z dyrektywami unijnymi wciąż jedzie. Czy nadążymy, np. z przygotowaniem krajowego programu handlu emisjami?

Przygotowania do wdrożenia w Polsce unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych weszły w kulminacyjny moment. Krajowy Plan Rozdziału Uprawnień do emisji dwutlenku węgla na lata 2005-2007 został już przesłany do Komisji Europejskiej, która ma trzy miesiące na jego rozpatrzenie. Zostały również zakończone konsultacje międzyresortowe dotyczące ustawy o handlu uprawnieniami do emisji. We wrześniu tego roku ustawa będzie przedmiotem obrad Komitetu Europejskiego Rady Ministrów i Rady Ministrów. Trwają jeszcze prace na aktami wykonawczymi do ustawy, które – jako projekty – zostaną dołączone do niej przy rozpatrywaniu ustawy przez Radę Ministrów.

Kolejnym zadaniem jest opracowanie lub wdrożenie Krajowego Rejestru Uprawnień. Komisja Europejska wydała w czerwcu 2004 r. wytyczne określające warunki, w jakich musi powstać Krajowy Rejestr Uprawnień, aby był zgodny z rejestrami innych krajów członkowskich i rejestrem Komisji Europejskiej.

Dość późne opracowanie przez Komisję Europejską tych wytycznych uniemożliwiło rozpoczęcie prac nad krajowym rejestrem. Jedynie Francja i Wielka Brytania, które czynnie brały udział przy opracowaniu wytycznych, przygotowały rejestr. W ostatnim czasie uwidoczniła się tendencja kupowania przez pozostałe kraje członkowskie licencji na rejestr od tych państw. W lipcu 2004 roku dwa rejestry były omawiane przez ekspertów z Ministerstwa Środowiska. Przygotowano analizę obu rozwiązań technicznych i merytorycznych.

W najbliższych dniach zapadnie decyzja, który z rejestrów kupimy i zaczniemy wdrażać w Polsce. Bardzo dużo pracy już wykonano, a do 1 stycznia 2005 r. musimy zdążyć z realizacją wszelkich kwestii organizacyjnych.

Pozwolenia zintegrowane to ogromne przedsięwzięcia. Jeszcze niedawno zaledwie 10 przedsiębiorstw w Polsce je uzyskało, obecnie trochę więcej. Mimo przedłużenia nam okresu dostosowawczego przez UE istnieją obawy, iż nasz przemysł nie udźwignie tego ciężaru zobowiązań?

W Polsce (wg danych posiadanych przez Ministerstwo Środowiska) funkcjonuje około 2500 jednostek organizacyjnych, które zobowiązane są do uzyskania pozwolenia zintegrowanego na prowadzenie posiadanych instalacji.

Do dzisiaj (zgodnie z informacjami przekazanymi do Ministerstwa Środowiska przez organy wydające pozwolenie zintegrowane) pozwolenie takie uzyskało 68 przedsiębiorstw, a w stosunku do 85 toczy się postępowanie administracyjne w sprawie jego wydania.

Należy dodać, że stopniem zaawansowania w tym zakresie nie odbiegamy znacznie od wielu krajów członkowskich Unii Europejskiej, dla których wdrażanie Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (Dyrektywy IPPC) jest tak samo dużym wyzwaniem, jak dla Polski.

Uzyskanie pozwoleń zintegrowanych przez polskie przedsiębiorstwa może wiązać się z koniecznością poniesienia znacznych kosztów w związku z dostosowaniem się do wymagań najlepszych dostępnych technik. Przyjęty został harmonogram uzyskiwania pozwoleń zintegrowanych przez poszczególne branże przemysłowe, tak aby branże najsłabiej przygotowane do realizacji nowych obowiązków miały więcej czasu na przygotowanie się do tego zadania.

W ramach pomocy dla przedsiębiorstw mających problemy z dostosowaniem się do wymogów Dyrektywy IPPC, wynegocjowane zostały z Unią Europejską okresy przejściowe, natomiast ustawa – Prawo ochrony środowiska przewidziała mechanizm programów dostosowawczych.

W celu dostosowania się zakładów do wymagań wynikających z najlepszej dostępnej techniki, w Sektorowym Programie Operacyjnym „Wzrost konkurencyjności gospodarki, lata 2004-2006” umieszczone zostało działanie – „Wsparcie dla inwestycji w zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska”. Jego zadaniem jest zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego przez dostosowanie infrastruktury do wymogów ochrony środowiska. Działanie to ma wspomagać realizację zobowiązań negocjacyjnych Polski w zakresie wdrażania dyrektyw z dziedziny ochrony środowiska, m.in. uzyskania przez przedsiębiorców wymaganego pozwolenia zintegrowanego.

Aby ułatwić prowadzącym instalacje przygotowano dokumentację do uzyskania pozwolenia zintegrowanego:

• opracowano materiały pomocnicze i informacyjne: „Procedura wydawania pozwoleń zintegrowanych – wskazówki metodyczne”, „Wytyczne do sporządzenia wniosku o wydanie pozwolenia zintegrowanego”, „Broszura informacyjna dla przemysłu i administracji publicznej”,
• utworzona została strona internetowa poświęcona tematyce IPPC,
• ustanowiono system krajowych Technicznych Grup Roboczych dla poszczególnych branż przemysłowych, na wzór Technicznych Grup Roboczych pracujących przy Europejskim Biurze IPPC w Sewilli.

Do tej pory, na wzmocnienie administracji i wsparcie przedsiębiorstw w obszarze pozwoleń zintegrowanych, Ministerstwo Środowiska przeznaczyło z różnych źródeł ponad 19 mln zł.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiał AS

 

• Informacje o Ministerstwie Środowiska