Energia XXII – Ciepło, Elektroenergetyka, Gaz
Dodatek reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 86 (5556) 11 kwietnia 2000 r.
Kogeneracja czyli skojarzenie
Wypowiedź Jana Popczyka, doradcy ministra finansów
Społeczna troska o ochronę środowiska naturalnego oraz dostępne rezerwy paliw kopalnych wzmagają potrzebę coraz bardziej ekonomicznego wykorzystywania zasobów paliw i energii.
Dawniej, podstawowym paliwem dla potrzeb skojarzonej produkcji energii był węgiel. Dziś do wykorzystania są nowe technologie i paliwa. Zaostrzone wymagania ochrony środowiska i wypływające z nich obciążenia finansowe z tytułu kar za przekraczanie dopuszczalnych emisji, wymuszają gruntowną modernizację lub wymianę istniejących obiektów. Wymaga to dużych nakładów na urządzenia odpylania, odsiarczania i odazotowywania spalin lub modernizacji polegającej na przejściu na paliwo gazowe. W chwili obecnej stanowi to barierę nie do pokonania dla wielu właścicieli małych ciepłowni komunalnych.
Na tej podstawie racjonalnym rozwiązaniem jest kogeneracja, gdzie energia elektryczna oraz ciepło wytwarzane są jednocześnie. Miejscem, w którym proces taki jest realizowany są elektrociepłownie. Pracują one na rzecz scentralizowanych systemów ciepłowniczych, od lat sprawnie zapewniając komfort cieplny tak małym, jak i dużym odbiorcom. Elektrociepłownie zawodowe są jednym z ogniw Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. Z uwagi na skalę i charakter produkcji są jednostkami o relatywnie niskich kosztach wytwarzania, sprawiając, że ciepło scentralizowane jest nadal jednym z najtańszych sposobów ogrzewania. Gospodarkę skojarzoną doceniono także w przemyśle, tworząc podsektor wytwarzania elektrociepłownie przemysłowe.
Nową gałęzią ciepłownictwa stają się obecnie w naszym kraju małe źródła skojarzone, często określane mianem kogeneracji rozproszonej i rozsianej. W urządzeniach, opartych na silnikach spalinowych lub turbinach gazowych o mocach od kilkunastu kilowatów do kilkudziesięciu megawatów, ciepło oraz energia elektryczna wytwarzane są łącznie.
Produkcję energii w układzie skojarzonym należy oceniać w kontekście znaczących korzyści ekologicznych i społecznych, zapewniających poprawę jakości środowiska naturalnego. Kogeneracja jest jednym z najkorzystniejszych sposobów zmniejszenia emisji CO2, która w tym przypadku kształtuje się na poziomie ok. 30% niższym w porównaniu z elektrowniami węglowymi. Dla małych źródeł skojarzonych wykorzystujących gaz ziemny różnica ta dochodzić może nawet do 70%. Ratyfikując protokół z Kioto Polska zobowiązała się do zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych do poziomu z roku 1988. Wzrost udziału gospodarki skojarzonej w produkcji energii elektrycznej w Polsce do poziomu ok. 30% w 2012 r. z jednoczesnym zwiększeniem udziału gazu ziemnego jako paliwa do poziomu ok. 30%, umożliwi wypełnianie podjętych zobowiązań w zakresie obniżania emisji gazów cieplarnianych.
Na tym gruncie wzrasta aktywność firm oferujących kompleksowe opracowanie i wdrożenie projektów modernizacyjnych układów pracujących w oparciu o przestarzałe technologie. Ceną za usługi tego typu jest udział w przyszłych zyskach.
Do grupy przedsiębiorstw dostosowujących się do zmian rynkowych należy Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA SA, dominujący podmiot w grupie kapitałowej powstałej w procesie restrukturyzacji prowadzonej od początku lat 90. Zmieniający się rynek doprowadził do powierzenia działalności pomocniczych utworzonym w tym celu podmiotom gospodarczym, świadczącym usługi także na zewnątrz firmy macierzystej. Takie usamodzielnienie doprowadziło do jasnego określenia celów poprzez kryterium zysku.
Obecnie nadszedł moment przełomowy, kiedy nastąpi prywatyzacja jednoosobowej spółki Skarbu Państwa. Realizowana jest ona w trybie oferty publicznej, co oznacza, że jej momentem kulminacyjnym będzie debiut na GPW w Warszawie. Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA SA będzie pierwszą z dużych firm branży elektrociepłowniczej, prywatyzowaną w ten sposób. W dniu 31 marca Komisja Papierów Wartościowych i Giełd zdecydowała o dopuszczeniu akcji KOGENERACJI SA do obrotu publicznego. W maju br. pojawi się oferta sprzedaży 36% akcji. W tym samym miesiącu poznamy pierwsze notowanie tych akcji. Jeszcze w tym roku nastąpić powinny dwa kolejne fakty, które w istotny sposób zmienią aktualny jednoosobowy układ właścicielski. Z mocy obowiązującej ustawy, 15% akcji nabędą nieodpłatnie pracownicy spółki oraz zgodnie z wcześniejszą decyzją Walnego Zgromadzenia powiększony zostanie kapitał akcyjny poprzez emisję nowych akcji. Będzie to początek kształtowania się nowego układu właścicielskiego, gdzie udział Skarbu Państwa będzie malał, a rolę dominującą stopniowo zacznie przejmować inwestor strategiczny. Spółka oprócz aspektów prestiżowych zyska dodatkowe możliwości dostępu do kapitału.
Etapem kolejnym jest przeobrażenie naszej firmy w nowoczesne przedsiębiorstwo, na wskroś dostosowane do zmieniającego się rynku, kształtowane przez uwarunkowania techniczno-ekonomiczne i prawne. Dotychczasowa działalność spółki została wzbogacona o koncepcję modelu przedsiębiorstwa multienergetycznego. Podjęte przez firmę działania w zakresie promocji rozproszonych źródeł kogeneracyjnych urealniają tę wizję.
Już kilka lat temu wspominałem o potencjale i możliwościach, jakie daje kogeneracja rozproszona i rozsiana, jej perspektywach oraz konieczności rozwijania tego sektora przez przedsiębiorstwa podobne do naszego. Teraz, środowisko energetyków powszechnie aprobuje ten pogląd. Kogeneracja rozproszona i rozsiana traktowana jest obecnie nie jako zagrożenie, ale jako element poprawy bezpieczeństwa elektroenergetycznego oraz czynnik zapewniający zdecydowaną poprawę bezpieczeństwa ekologicznego. 
W tym ujęciu zmiana nazwy spółki na Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA SA nie była tylko zabiegiem kosmetycznym, ale miała przede wszystkim wydźwięk rynkowy. Celem jej było trwałe związanie naszego przedsiębiorstwa z pojęciem kogeneracji w świadomości społeczeństwa, klientów i partnerów. Kogeneracja jest procesem wytwarzania energii „przyjaznej” dla środowiska i klienta. Dla środowiska, bo produkując w układzie gospodarki skojarzonej jesteśmy dla niego mniej uciążliwi; dla klienta, bo nasza energia jest konkurencyjna pod wieloma względami. Jako prekursorzy małej kogeneracji, a za takich możemy się uważać, dysponujemy dobrym przygotowaniem merytorycznym oraz dobrze wyszkoloną kadrą specjalistów.
Wysoka jakość produktów i profesjonalizm usług została potwierdzona przyznanymi certyfikatami zgodności Zintegrowanego Systemu Zarządzania Jakością i Środowiskiem z normami PN-ISO 9002 i PN-ISO 14001. Następnym krokiem w dziedzinie unowocześniania systemów zarządzania w KOGENERACJI SA będzie integracja powyższych z istniejącym Systemem Zarządzania Bezpieczeństwem Pracy.
Misją naszą, z której wynika nowa strategia, jest: być silną i dynamiczną spółką energetyczną, dbającą o zaufanie partnerów, pracowników oraz środowisko naturalne.
Rynki ciepła i energii elektrycznej
Rynek ciepła, z uwagi na swój lokalny charakter, w dużych aglomeracjach bazował na elektrociepłowniach zawodowych należących do Skarbu Państwa i przedsiębiorstwach dystrybucyjnych, w większości będących własnością władz lokalnych. W mniejszych systemach funkcjonowały przedsiębiorstwa komunalne łącząc w jednym podmiocie tak wytwarzanie, jak i dystrybucję ciepła. Dodatkowym elementem tego rynku są elektrociepłownie przemysłowe, które sprzedawały własne nadwyżki wyprodukowanego ciepła i energii elektrycznej do lokalnych systemów.
Głównym celem wdrażania rynku energii elektrycznej jest uzyskanie dla odbiorców efektów wynikających z mechanizmów konkurencji w obszarach wytwarzania i obrotu energią elektryczną. Rynek energii elektrycznej działa w dwóch głównych poziomach jako: rynek systemowy (ok. 70% energii) i lokalny (ok. 30% energii). W chwili obecnej prawo do korzystania z usług przesyłowych na rynku energii elektrycznej uzyskała znaczna grupa odbiorców dokonujących zakupów w ilości nie mniejszej niż 40 GWh rocznie.
Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA SA sprzedaje na rynku lokalnym do Zakładu Energetycznego Wrocław SA całą produkcję energii elektrycznej, pokrywając jego zapotrzebowanie w ok. 40%. W perspektywie, partycypując w budowie małych oraz średnich źródeł skojarzonych, KOGENERACJA SA zamierza uczestniczyć na zasadach rynkowych w obrocie energią elektryczną produkowaną w tych źródłach.
W przypadku produkcji ciepła i energii elektrycznej, w miejscu, w którym jest wykorzystywana, stosuje się model energetyki obiektowej. Określenie to fizycznie wyznacza granice produkcji ciepła i energii elektrycznej do obszaru, w którym jest ona zużywana.
Unia Europejska uznaje produkcję energii elektrycznej ze źródeł skojarzonych, podobnie jak i z odnawialnych, za korzystniejszą, tak ze względów ekonomicznych jak i środowiskowych. Obecnie prowadzone są działania zmierzające do wprowadzenia również w prawie polskim zapisów promujących gospodarkę skojarzoną na rynku energii elektrycznej.
Elektrociepłownie zawodowe
Elektrociepłownie zawodowe to przedsiębiorstwa wywodzące się z dawnej struktury elektroenergetyki, zrzeszone w Polskim Towarzystwie Elektrociepłowni Zawodowych. Całkowita moc cieplna zainstalowana w elektrociepłowniach zawodowych wynosi ok. 24 000 MW, zaś moc elektryczna 4 200 MW. Na ogólną produkcję ciepła do celów grzewczych w energetyce zawodowej w 1998 r. wynoszącą ok. 206 000 TJ, elektrociepłownie wyprodukowały ok. 193 400 TJ, co stanowiło prawie 94%. Udział produkcji w skojarzeniu w elektrociepłowniach wynosił ok. 79%.
Przedsiębiorstwem o ugruntowanej pozycji, należącym do sektora energetyki zawodowej jest Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA SA. Zaspokaja ok. 55% potrzeb lokalnego rynku ciepła miasta Wrocławia, sprzedając w 1998 r. 11 600 TJ, co stanowiło 98% ciepła sprzedawanego w ramach miejskiej sieci cieplnej. Produkcja energii elektrycznej wyniosła 1600 GWh, co stanowi ok. 10% produkcji energii elektrycznej w skojarzeniu w energetyce zawodowej.
W celu uatrakcyjnienia ciepła sieciowego spółka prowadzi wyważoną politykę cenową oraz działania mające na celu obniżenie kosztów, a co za tym idzie – wzrost konkurencyjności na rynku. Z kolei dla uniknięcia kosztów utrzymania niewykorzystywanej zainstalowanej mocy cieplnej, będącej m.in. skutkiem restrukturyzacji przemysłu, realizowanych przez dystrybutora modernizacji sieci oraz działań oszczędnościowych odbiorców, dążymy do rozbudowy miejskiej sieci ciepłowniczej współfinansując przyłączenia nowych użytkowników. Należymy do grona inicjatorów prowadzonego we Wrocławiu „Programu likwidacji niskiej emisji”.
Odbiorcy ciepła we Wrocławiu mogą odczuć nowe warunki zawierania transakcji począwszy od roku 2001, kiedy to prawo do korzystania z usług przesyłowych obejmie ok. 17% użytkowników. Prawo to obejmie odbiorców, którzy dokonują zakupów z miejskiej sieci ciepłowniczej w ilości ponad 5000 GJ rocznie.
Elektrociepłownie przemysłowe
W 1998 r. 175 elektrociepłowni przemysłowych wyprodukowało ok. 360 000 TJ ciepła, głównie w postaci pary technologicznej wykorzystywanej przez macierzyste zakłady. Część swojej produkcji tj. ok. 9% sprzedały lokalnym odbiorcom. Dysponowały mocą elektryczną ok. 2800 MW przy produkcji ponad 7400 GWh energii elektrycznej, z czego 6200 GWh wytworzono w skojarzeniu. Obecnie ok. 91% z elektrociepłowni przemysłowych działa wykorzystując węgiel kamienny, 5% gaz i 4% olej opałowy.
Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA SA aktywnie angażuje się także w działania modernizacyjne tego podsektora.
Przedsiębiorstwa produkcyjno-dystrybucyjne i ciepłownie niezawodowe
Moc osiągalna źródeł zlokalizowanych w 1177 przedsiębiorstwach produkcyjno-dystrybucyjnych w 1998 r. wynosiła ok. 19 000 MW. Wyprodukowały one 140 000 TJ ciepła, natomiast sprzedały ponad 300 000 TJ. Właścicielem ich są władze samorządowe miast i gmin. W ramach ciepłowni niezawodowych dominują ciepłownie przemysłowe i komunalne.
W 1998 r. wyprodukowały one ok. 65 000 TJ ciepła. Właścicielami ich są przedsiębiorstwa, dla których wytwarzają ciepło, władze lokalne oraz spółdzielnie mieszkaniowe. Podobnie jak w przypadku elektrociepłowni przemysłowych, ciepłownie te wydzielane są coraz częściej ze struktur macierzystych zakładów.
Dla tego typu uczestników rynku wzrost wymagań środowiskowych oraz ograniczone możliwości finansowe stwarzają największe problemy przy planowanych modernizacjach istniejących źródeł. W części z nich, właściciele samodzielnie ponoszą ciężar obowiązku jaki nałożyło prawo energetyczne na zarządy gmin, dotyczący opracowania planu zaopatrzenia w ciepło. W wielu odbędzie się to przy współudziale specjalistycznych przedsiębiorstw energetycznych, takich jak Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA SA, który posiada wieloletnie doświadczenia w realizacji przedsięwzięć z zakresu energetyki. Mając na uwadze powyższe uwarunkowania prowadzimy działania promocyjne skierowane do zarządów miast i gmin oraz podmiotów prowadzących gospodarkę cieplną na własnym terenie.
Nowa strategia KOGENERACJI SA
W kolejnych latach elektrociepłownie przemysłowe, przedsiębiorstwa produkcyjno-dystrybucyjne oraz ciepłownie komunalne będą powszechniej wykorzystywać paliwo gazowe, co oznacza bieżącą i gruntową modernizację istniejących układów wytwórczych oraz stwarza duży potencjał dla zastosowania kogeneracji.
Inna sytuacja przewidywana jest w elektroenergetyce zawodowej. Polska, mimo że węgiel kamienny należy do paliw początku wieku XX, z uwagi na bezpieczeństwo energetyczne kraju, nadal powinna bazować na rodzimym paliwie. Rozwiązaniem, w tym przypadku, dla presji ekologicznej i zobowiązań międzynarodowych może się stać rozwój zawodowej kogeneracji. Argumentem za polskim węglem niech pozostaną głosy w UE poruszające temat bezpieczeństwa energetycznego krajów członkowskich skazanych na monokulturę gazową w znaczącej części obsługiwaną przez złoża jednego monopolisty.
Prowadzona prywatyzacja spowoduje zmiany własnościowo-strukturalne branży. Efektem będą powiązania kapitałowe spółek energetycznych. Prawidłowo dokonywany proces tworzenia takich powiązań powinien przynieść pożytek polskiej energetyce i odbiorcom. Zgodnie z przyjętą strategią, Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA SA zakłada uzyskanie pozycji silnego, dominującego podmiotu na rynku kapitałowym ze szczególnym uwzględnieniem branży elektroenergetycznej.
Od ubiegłego roku realizowana jest w spółce „Strategia Zespołu Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA SA do roku 2005”. Związana jest ona ściśle z przyjętą koncepcją prywatyzacji w trybie oferty publicznej. Poddanie rynkowej wycenie akcji spółki powoduje znaczące poszerzenie możliwości pozyskiwania kapitałów na opłacalne przedsięwzięcia.
Strategia zakłada między innymi poszerzenie działalności polegające na angażowaniu się w gospodarkę energetyczną potencjalnych odbiorców. Do grup tych odbiorców zaliczamy przedsiębiorstwa ciepłownicze dystrybucyjne lub produkcyjno-dystrybucyjne, inne ciepłownie niezawodowe, zakłady przemysłowe, obiekty szpitalne, rekreacyjno-sportowe itp.
Realizacja przyjętej strategii będzie oznaczała ekspansję rynkową spółki w aspekcie terytorialnym i produktowym. Formą tej ekspansji może być także zintegrowanie (np. na bazie powiązań kapitałowych) podmiotów wytwarzania i dystrybucji ciepła, a także energii elektrycznej. W sferze aktywnego zainteresowania spółki są inicjatywy tworzenia przedsiębiorstw multienergetycznych. Przedsiębiorstwa tego typu, oferujące kompleksową ofertę w zakresie nośników energetycznych (energia elektryczna, ciepło, gaz) i ewentualnie także innych usług (woda, ścieki, śmieci, telekomunikacja), bez wątpienia w najbliższych latach powstaną również w Polsce. Jesteśmy aktywni na polu ich tworzenia.
KOGENERACJA SA będzie realizować i upowszechniać gospodarkę skojarzoną w mikro- i makroskali przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii opartych na silnikach spalinowych i turbinach gazowych. Według szacunków potencjalny rynek dla zastosowania „małej” kogeneracji na Dolnym Śląsku to w mocy cieplnej ok. 3000 MW, a w elektrycznej ok. 1000 MW. Dla realizacji przyjętego w spółce kierunku rozwoju korzystna jest także decyzja rządu zawarta w „Założeniach polityki energetycznej Polski do 2020 r.” o rezygnacji z energetyki jądrowej, co powoduje, że przyszły wzrost zapotrzebowania powinien być pokryty ze źródeł o niewielkiej szkodliwości ekologicznej.
KOGENERACJA SA zajmuje się także przygotowaniem inwestycji elektrowni wodnej szczytowo-pompowej w Młotach k. Bystrzycy Kłodzkiej. Według dotychczasowych założeń projektowych ma to być elektrownia o mocy generacyjnej 750 MW. Projekt ESP-Młoty, z olbrzymim zbiornikiem wodnym, stanowić może doskonały sposób zapobiegania klęskom powodziowym, które dwa razy w roku nękają region Kłodzka.
Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich KOGENERACJA SA jest firmą nastawioną na rozwój rynku i produktów. Założone cele spółka chce osiągnąć poprzez zaufanie i współpracę z szerokim gronem partnerów na rynku energetycznym.
Autor jest również prezesem Polskiego Towarzystwa Elektrociepłowni Zawodowych oraz prezesem Polskiego Klubu Kogeneracji.
50-220 Wrocław, ul. Łowiecka 24,
tel. (071) 323-81-11, fax (071) 329-35-21
e-mail: [email protected], http://www.kogeneracja.com.pl