Nasze Zdrowie V
Dodatek promocyjno-reklamowy do „RZECZPOSPOLITEJ„.
nr 71 (7060) 25 marca 2005 r.

Dlaczego w Polsce należy pilnie nasilić działania organizacyjne
w zakresie prewencji i leczenia cukrzycy i jej powikłań

Narodowy program zwalczania cukrzycy

Wypowiedź prof. Anny Czech, konsultanta krajowego w dziedzinie diabetologii

Cukrzyca jest nieuleczalną, a więc trwającą do końca życia chorobą. Powoduje biologiczne, psychoemocjonalne i społeczne straty w życiu indywidualnych chorych, a także negatywnie kształtuje ogólny stan zdrowia całych społeczeństw oraz budżetów państwowych na całym świecie.

Prognoza WHO przewiduje, że w latach 1995-2025 liczba osób z cukrzycą w krajach gospodarczo i społecznie rozwiniętych zwiększy się do 43%, a w krajach rozwijających się (w tym w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, a więc także w Polsce) zwiększy się aż o 170%. W 1995 roku na świecie było 135 mln chorych na cukrzycę, a prognozuje się, że w 2025 r. będzie 300 mln. Wskaźnik chorobowości z powodu cukrzycy, wg WHO, w krajach regionu europejskiego zawiera się w granicach 3-6%; w Polsce wynosi przeciętnie 5-6%.

Według własnych badań dotyczących populacji Warszawy, u osób powyżej 19 r.ż. wynosił on w 2000 r. 6,1%. Z tej liczby tylko około 60% znajdowało się w rejestrach instytucji opieki zdrowotnej z cukrzycą znaną i leczoną, pozostałe 40% to przypadki cukrzycy nierozpoznanej, a więc nieleczonej. Drugie tyle osób wykazywało upośledzenie tolerancji glukozy lub nieprawidłową glikemię na czczo.

Podobne wyniki uzyskali Z. Szybiński i wsp. w badaniach prowadzonych w trzech regionach Polski. Wyliczono, że standaryzowany wskaźnik chorobowości z powodu cukrzycy typu 2 znanej i nieznanej dla całej populacji Polski wynosi 5,37%. Wskaźnik chorobowości z powodu cukrzycy dla populacji powyżej 35 r.ż. jest co najmniej dwukrotnie wyższy.

Zbyt późne rozpoznanie cukrzycy oraz jej nieskuteczne leczenie może spowodować rozwój późnych powikłań tej choroby, szczególnie naczyniowych, będących przyczyną przedwczesnego inwalidztwa i zwiększonej umieralności tej grupy osób.

Badania epidemiologiczne i kliniczne wskazują, że główną przyczyną nadumieralności chorych z cukrzycą są choroby serca i naczyń, przede wszystkim zawał serca i mózgu, które odpowiadają za 60-70% zgonów tej subpopulacji. Co piąty pacjent trafiający do szpitala z powodu zawału ma cukrzycę. Powikłania o typie mikroangiopatii – retinopatia i nefropatia cukrzycowa – są obecnie mniejszym problemem niż 20-30 lat temu. Wynika to głównie z udoskonalenia metod leczenia samej cukrzycy, a także z upowszechnienia takich metod leczenia, jak fotokoagulacja laserowa siatkówki w przypadku retinopatii lub leczenie nefroprotekcyjne hamujące rozwój nefropatii.

Rozwój późnych powikłań cukrzycy zwiększa także bardzo wyraźnie koszty leczenia tej choroby. Według ocen Banku Światowego cukrzyca zajmuje w skali wielkości obciążenia społecznego drugie miejsce – po niedokrwiennej chorobie serca; pochłania co najmniej 5-8% całkowitego budżetu służby zdrowia.

Tak więc względy epidemiologiczne, medyczne, ale także społeczne i ekonomiczne wskazują na wyjątkowy charakter problemu, jakim jest cukrzyca, oraz potrzebę wprowadzenia „Narodowego programu zwalczania cukrzycy i jej powikłań w Polsce”. Propozycję Zespołu Ekspertów ds. programu oraz wstępne opracowanie takiego Programu jako składnika strategicznego rozwoju ochrony zdrowia w Polsce na lata 2007-2013 przedstawiłam ministrowi zdrowia.

Zadania w zakresie prewencji i ulepszania opieki diabetologicznej z wieloletnim horyzontem czasowym wyznacza dla krajów europejskich – a więc także dla Polski – Deklaracja z St. Vincent. Na ich podstawie zostały sformułowane priorytetowe zadania do realizacji w latach 2007-2013.

Wobec szybko rosnącej liczby chorych na cukrzycę o charakterze epidemicznym, zwłaszcza typu 2, prewencja pierwotna tej choroby powinna mieć charakter ogólnokrajowego priorytetu. W jej zakres wchodzą wieloskładnikowe działania skierowane na prozdrowotną przebudowę stylu życia Polaków, a więc wzrost aktywności fizycznej, zmniejszenie ilości spożywanych kalorii, szczególnie pochodzących z tłuszczów zwierzęcych, odrzucenie nałogu palenia tytoniu i picia alkoholu. W ten sposób można zmniejszyć częstość nadwagi i otyłości, bardzo ważnego czynnika rozwoju cukrzycy typu 2. Skuteczność takiego postępowania udowodniono w kilku badaniach klinicznych prowadzonych w różnych regionach świata. Zadanie to może być rozwiązane przez szeroko pojęty program na poziomie populacyjnym, w którym powinny uczestniczyć takie instytucje jak Instytut Żywności i Żywienia, stowarzyszenia naukowe, szkolnictwo, samorządy oraz przemysł spożywczy.

Prewencja wtórna wczesna ma na celu zwiększenie wykrywalności cukrzycy przez wprowadzenie do każdej instytucji zajmującej się chorymi na cukrzycę zadań prewencyjnych dotyczących ustalenia grup ryzyka cukrzycy i planowe rozpoznawanie stanu przedcukrzycowego oraz rozszerzenie wczesnej diagnostyki cukrzycy. Wykonanie tego zadania powinno zmniejszyć odsetek nierozpoznanej cukrzycy typu 2 z obecnego poziomu 40-50% do poziomu mniejszego od 10%.

Konieczne jest także upowszechnienie intensyfikacji leczenia jako prewencji powikłań cukrzycy. Istnieją bowiem pewne dowody na to, że intensywne, wieloczynnikowe leczenie cukrzycy jest podstawowym sposobem prewencji powikłań tej choroby. Celowi temu ma służyć wydanie rekomendacji nadzoru specjalistycznego standaryzujących organizację, metodologię i finansowanie intensyfikacji leczenia niefarmakologicznego oraz farmakologicznego cukrzycy i jej powikłań.

Ważnym elementem systemu opieki diabetologicznej nad chorymi z cukrzycą typu 2 będzie upowszechnienie „opieki łączonej” i zapewnienie pełnego dostępu do opieki specjalistycznej. Opieka łączona przewiduje, że chory pozostaje pod stałą opieką lekarza rodzinnego, ale jest także pod stałą, planowo dostępną opieką konsultacyjną poradni diabetologicznej. Obie placówki mają wspólną dokumentację chorego i uzgodniony plan badań i ordynacji. W opiece łączonej poradnia diabetologiczna sprawuje też planową opiekę nad poziomem pracy i ewentualnym uzupełnieniem wiedzy lekarza rodzinnego.

Intensyfikacja leczenia cukrzycy wiąże się ściśle z koniecznością rozwoju kadry medycznej poprzez zwiększenie dostępu lekarzy do specjalizacji w diabetologii, podjęcie planowej edukacji lekarzy opieki podstawowej, wprowadzenie kształcenia diabetologicznego w zakresie innych specjalizacji np. okulistycznej, neurologicznej, kardiologicznej, a także ustalenie specjalizacji diabetologicznej dla pielęgniarek i dietetyczek.

W roku 2009 liczba specjalistów – diabetologów powinna osiągnąć poziom 1000, a liczba pielęgniarek wyspecjalizowanych w opiece diabetologicznej – poziom 2500 osób.

Wśród zadań Programu na lata 2007-2013 należy także wymienić opracowanie i przyjęcie do realizacji programów specjalnej opieki w wybranych grupach chorych na cukrzycę. Obejmują one wzmocnienie specjalnego lecznictwa dla dzieci i młodzieży, rozwój programu opieki nad ciężarnymi i rodziną, ulepszenie opieki nad osobami źle widzącymi, identyfikację osób mających trudności z realizacją zaleceń leczniczych ze względów finansowych, organizację wspierania społecznego oraz rozwój diabetologii społecznej.

Zwiększający się ilościowy i jakościowy zakres celów i potrzeb w opiece diabetologicznej w Polsce, jak również szczególne uwarunkowania transformacji systemu opieki zdrowotnej – oraz wpływ czynników ogólnospołecznych – wymagają zwiększonego wysiłku ze strony wszystkich osób i instytucji, których celem jest polepszenie prewencji i wyników leczenia chorych na cukrzycę w Polsce. Niestety, konieczne są także większe nakłady finansowe – ich brak ogranicza niekiedy dostęp naszych chorych do najnowszych metod leczenia. n