Energia – Środowisko
Dodatek promocyjno-reklamowy do „RZECZPOSPOLITEJ”.
nr 268 (6946) 16 listopada 2004 r.
Projekt Phare PL0105.01
Ochrona zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego
W okresie od sierpnia 2002 r. do października 2004 r. Ministerstwo Środowiska realizowało projekt w ramach programu Phare 2001, którego celem było wzmocnienie administracji w procesie efektywnego wdrażania kluczowych elementów Dyrektywy Rady 91/676/EWG (zwanej Dyrektywą Azotanową) z dnia 12 grudnia 1991 roku dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego oraz związanych z nimi dyrektywami z zakresu ochrony wód. Dyrektywa podkreśla konieczność działań na poziomie wspólnotowym, ze względu na transgraniczny charakter zanieczyszczeń wód.
Mimo że ryzyko zanieczyszczenia wód azotanami ze źródeł rolniczych w Polsce jest obecnie stosunkowo niewielkie oraz biorąc pod uwagę niską intensywność produkcji rolnej, Ministerstwo Środowiska stale monitoruje to zagadnienie oraz podejmuje działania w kierunku odpowiedniego zabezpieczenia środowiska, zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.
Zapisy Dyrektywy Azotanowej promują działania wdrażające zasady dobrej praktyki rolniczej dla zapewnienia ochrony jakości zasobów wodnych. Ponadto dyrektywa wprowadza instrumenty, mające na celu określenie stref, w których zarówno rzeki, jeziora, wody przybrzeżne, jak i wody podziemne mogą być zagrożone zanieczyszczeniami o pochodzeniu rolniczym i z tego powodu wymagają szczególnej ochrony. Co więcej, daje możliwość zastosowania szczególnych środków ostrożności, aby chronić zasoby wodne przed dalszą degradacją. Dyrektywa Azotanowa wprowadza w życie zasady stosowania nawozów, które pozwolą na uniknięcie zanieczyszczenia gleby. Jednocześnie trzeba pamiętając, że nawozy organiczne są cennymi zasobami, które mogą poprawić jakość gleby i dostarczyć substancji pokarmowych roślinom, a właściwe planowanie ich stosowania może przynieść korzyści w produkcji rolnej bez jednoczesnego powodowania zagrożeń dla środowiska.
Zgodnie z art. 4 Dyrektywy Azotanowej opracowano w Polsce Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, który może być dobrowolnie wprowadzany w życie przez rolników. Obejmuje on wiele zagadnień związanych z zarządzaniem środowiskiem w rolnictwie, łącząc w sobie działania profilaktyczne pozwalające na likwidację, ograniczenie przyczyn wywołujących niekorzystne zmiany w środowisku oraz zapobieganie powstawaniu negatywnego oddziaływania rolnictwa na środowisko.
Zgodnie z art. 3 dyrektywy na terytorium Polski zostały zidentyfikowane i wyznaczone obszary, na których występują wody wrażliwe na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego. Do oceny jakości wód powierzchniowych i podziemnych posłużyły dane państwowego monitoringu środowiska na szczeblu krajowym i regionalnym. Jego wyniki wykazały małe zanieczyszczenie azotanami wód powierzchniowych, jednakże gorsza była jakość wód podziemnych. Uzyskane dane wykazały również, że w znacznej liczbie polskich jezior zachodzi proces eutrofizacji.
Polska ustanowiła 21 programów działań dla każdego z obszarów szczególnie narażonych na „odpływ azotanów” ze źródeł rolniczych do wód, co stanowi 2% powierzchni kraju, zajmujących 6234,61 km2. W związku z tym, dyrektorzy Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej na podstawie ustawy Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. wprowadzili w życie 21 rozporządzeń (dla każdego obszaru program działań został wprowadzony odrębnym rozporządzeniem). Obowiązki nałożone na rolników gospodarujących na tych obszarach wymagają nowych inwestycji, przyczyniając się tym samym do ponoszenia przez rolników znacznych nakładów finansowych. W celu zrealizowania tych postanowień rolnicy mogą aplikować o stosowne środki w oddziałach Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa składając wniosek ze środków Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich – działanie 6 „Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej”.
Realizacja projektu
Projekt „Ochrona zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego” składał się z dwóch kontraktów: części bliźniaczej oraz inwestycyjnej (zakup specjalistycznego wyposażenia laboratoryjnego, sprzętu do pozyskiwania, gromadzenia i przetwarzania danych monitoringowych oraz sprzętu komputerowego).
Beneficjentami projektu były następujące jednostki administracji publicznej: PIG, RZGW, GIOŚ, WIOŚ, IMGW, IOŚ, PIS, oraz PZH, a także ODR i SChR. Stale współpracowano z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ośrodkiem Szkoleniowym Regionalnego Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Przysieku.
Ze strony państw członkowskich projekt reprezentowały Agencja Środowiska Anglii i Walii, Ministerstwo Rolnictwa Irlandii Północnej, NI-CO, organizacja założona w celu międzynarodowej promocji publicznego sektora w Irlandii Północnej oraz BRGM, Francuskie Biuro Poszukiwań Geologicznych i Górniczych.
Istotną część projektu stanowił program demonstracyjny, którego celem było zastosowanie wytycznych wypracowanych w pierwszym roku, umożliwiający prawidłowe dostosowanie procedur do polskich warunków. Wybrano położoną w okolicach Poznania część zlewni rzeki Samicy Stęszewskiej, teren leżący w granicach obszaru szczególnie narażonego na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. Przez 12 miesięcy realizacji programu eksperci unijni wraz z urzędnikami polskimi odwiedzali miejscowe jednostki odpowiedzialne za doradztwo rolnicze oraz monitoring wód podziemnych i powierzchniowych, dyskutując i proponując nowe rozwiązania, np. dotyczące programów szkoleniowych dla rolników oraz procedur monitoringowych według przygotowywanych wcześniej wytycznych i rekomendacji. Zwracano uwagę na poszukiwanie nowych form współpracy pomiędzy poszczególnymi organizacjami, podkreślając rolę organizacji rolniczych i rolników.
W trakcie realizacji projektu oraz zgodnie z harmonogramem prac umowy bliźniaczej przygotowano szereg rekomendacji dotyczących monitoringu jakości wód oraz doradztwa rolniczego. Do materialnych efektów projektu należą pakiety szkoleniowe dla rolników opracowane wspólnie przez polskich oraz północnoirlandzkich ekspertów, dwa filmy szkoleniowe (Chrońmy wody przed zanieczyszczeniami z rolnictwa i Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej) oraz broszura informacyjna dotycząca gospodarowania na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia rolnicze opracowana przy współudziale KCDRRiOW oddział w Poznaniu wraz z WODR w Poznaniu. Ponadto przeszkolono ponad 550 osób w zakresie m.in. prawa, ochrony wód, eutrofizacji, sposobów oceny udziału rolnictwa w zanieczyszczeniach azotem, metodyki wyznaczania wód wrażliwych, oceny danych, weryfikacji wyników oraz wielu innych tematach.
Materiały informacyjne
Na zlecenie Ministerstwa Środowiska Ośrodek Szkoleniowy Regionalnego Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskich w Przysieku opracował w ubiegłym roku Ramowy Systemowy Program szkoleniowy dla rolników, który jest dostępny pod adresem: www.azotany.pl/doc/pl_wz_pr_szkoleniowy.doc.
Więcej informacji można znaleźć na stronach tematycznych Ministerstwa Środowiska www.mos.gov.pl w części zatytułowanej „Dyrektywa azotanowa 91/676/EWG”.
Inne strony dotyczące ochrony wód i projektu azotanowego: www.bgw.pl, www.cios.gov.pl, www.fapa.org.pl, www.gios.gov.pl, www.ierigz.waw.pl, www.odr.goc.pl, www.minrol.gov.pl, www.environment-agency.gov.uk, www.nico.org.uk, www.defra.gov.uk, www.leafuk.org, www.brgm.fr, www.baltic21.org, www.oieau.fr.
Grażyna Hadjiraftis
zespół ds. programów instytucjonalnych Departamentu Integracji Europejskiej
Ministerstwo Środowiska
- Informacje o Ministerstwie Środowiska