Infrastruktura – Środowisko – Energia
Dodatek lobbingowy do „RZECZPOSPOLITEJ”.
23 czerwca 2009 r.
Zapisy eksperckiego projektu Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju* skazują nas na marginalizację
Rozwój i postęp nie dla wszystkich
Zygmunt Cholewiński, marszałek województwa podkarpackiego
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju ma być narzędziem pomagającym w kreowaniu polityki przestrzennej państwa. Niestety, ekspercki projekt tego dokumentu nie spełnia pokładanych w nim oczekiwań. Zamiast opracowania, w oparciu o które mógłby zostać stworzony rządowy projekt, powstał zbiór akademickich rozważań, często wewnętrznie sprzecznych, który zamiast przyczyniać się do poprawy spójności wewnętrznej kraju, pogłębia jeszcze istniejące różnice pomiędzy lepiej a słabiej rozwiniętymi regionami.
To główne zarzuty, jakie nasuwają się po lekturze Eksperckiego Projektu KPZK. O ich zasadności świadczy między innymi wyartykułowana w dokumencie przewaga zasady długookresowej racjonalności ekonomicznej nad równością rozwoju regionalnego. Wiąże się to, jak napisali autorzy dokumentu, ze „wzmocnieniem konkurencyjności głównych ośrodków miejskich i regionów Polski w relacjach europejskich i globalnych”. Tak określony kierunek rozwoju wywołuje niestety również zjawiska negatywne. Przede wszystkim ma być realizowany kosztem poprawy spójności społeczno-ekonomicznej wewnątrz kraju, co oznacza dalszą marginalizację regionów Polski Wschodniej, takich jak województwo podkarpackie.
Najlepiej świadczy o tym stworzona na potrzeby omawianego dokumentu wizja centralnego sześciokąta, stanowiącego układ opierający się na największych ośrodkach miejskich Polski. Autorzy eksperckiego projektu koncepcji co prawda zakładają, iż pozostanie on układem otwartym, jednak wiele jej zapisów stoi w zdecydowanej sprzeczności z tym założeniem.
Najbardziej widocznym przykładem tego stanu rzeczy jest przedstawienie w dokumencie zagadnień związanych z infrastrukturą komunikacyjną zarówno w części diagnostycznej, jak i zawierającej strategiczne cele oraz wizję rozwoju przestrzennego kraju. Założono, iż w pierwszej kolejności będą rozwijane powiązania w ramach centralnego sześciokąta oraz z innymi najważniejszymi ośrodkami krajowymi położonymi poza jego obrębem, a także z przestrzenią europejską. Analizując zapisy dokumentu można jednak dojść do wniosku, że przez powiązania z przestrzenią europejską autorzy dokumentu rozumieją niemal wyłącznie powiązania w kierunku Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Czeskiej, a Polska położona jest na półwyspie graniczącym częścią lądową z obu wspomnianymi krajami.
W dokumencie założono niemal całkowitą marginalizację połączeń w kierunku wschodnim, co oznacza zignorowanie przez autorów opracowania obowiązujących dokumentów strategicznych, a także faktu istnienia głównych szlaków transportowych wpisanych w sieć TEN-T, w tym także Paneuropejskich Korytarzy Transportowych, nie wspominając już o założeniach i wadze polskiej polityki wschodniej względem krajów dawnego ZSRR.
Dlatego zdecydowany sprzeciw budzi między innymi potraktowanie w wizji rozwoju powiązania funkcjonalnego Kraków – Rzeszów – Lwów jako połączenia II rzędu, mimo iż wpisuje się ono w Trzeci Paneuropejski Korytarz Transportowy, przez który przebiega międzynarodowa droga E40, przewidziana do modernizacji magistrala kolejowa E30, oraz trwają prace nad budową autostrady A4, a związki historyczne, gospodarcze i kulturowe między wspomnianymi ośrodkami są bardzo silne i z pewnością będą ulegały dalszemu zacieśnieniu.
Wśród innych zarzutów należy wymienić nieuwzględnienie w wizji rozwoju lotniska Rzeszów-Jasionka, obecnie jednego z ośmiu w kraju uwzględnionych w sieci TEN-T; kolejowej Linii Hutniczej Szerokotorowej wiążącej Polskę z systemem kolei szerokotorowych państw dawnego ZSRR, czy też zmianę przebiegu drogi ekspresowej S19, pomijającej odcinek Lublin – Białystok, co przeczy zakładanemu tranzytowemu charakterowi tej trasy.
Zaniepokojenie budzi także zawarte w dokumencie sformułowanie stwierdzające, że ośrodki akademickie w Polsce pokrywają się z siecią dużych miast, tj. Warszawy, Łodzi, Krakowa, Wrocławia, Szczecina, Lublina, konurbacji górnośląskiej i Trójmiasta. Pominięcie mniejszych ośrodków, takich jak Toruń, Kielce czy Rzeszów sprzyja ich marginalizacji i wypacza faktyczny obraz szkolnictwa wyższego.
Należy dodać, iż szkolnictwo wyższe, to praktycznie jedyne zagadnienie dotyczące infrastruktury społecznej szerzej przedstawione w Eksperckim Projekcie KPZK, co oznacza niedopełnienie wymogów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Równie marginalnie potraktowano w nim zagadnienia dotyczące dziedzictwa kulturowego, z punktu widzenia województwa bardzo istotne ze względu na bogactwo dóbr kultury na tym terenie oraz turystyczny charakter województwa.
Sprzeciw i zdziwienie budzi zawarty w wizji rozwoju zapis mówiący, że standardy przestrzennej dostępności mieszkańców do placówek kultury wynikać będą głównie z realizacji wizji centralnego sześciokąta w rozwoju osadniczym kraju. Utrzymanie w koncepcji tego rodzaju zapisu grozi spadkiem znaczenia bardziej peryferyjnie położonych ośrodków kultury, w tym Rzeszowa. Nie ulega wątpliwości, że duże ośrodki miejskie posiadają zdecydowanie większą ofertę kulturalną. Jednak świadome kształtowanie w ten sposób mapy kraju, zakładające degradację kulturalną regionów peryferyjnych, należy uznać za niedopuszczalne.
Powyżej wskazano jedynie kilka wzbudzających największe kontrowersje zapisów Eksperckiego Projektu KPZK. Z punktu widzenia województwa podkarpackiego idea przestrzennego rozwoju kraju zaproponowana w omawianym projekcie jest nie do przyjęcia. Ze względu na fakt, iż powstała ona w oparciu o koncepcję centralnego sześciokąta, nawet daleko posunięte korekty poszczególnych jej zapisów, dotyczących na przykład uwzględnienia inwestycji infrastrukturalnych innych niż dotychczas proponowane, nie wpłyną na zasadnicze założenia dokumentu, kładącego nacisk na rozwój regionów centralnie położonych przy jednoczesnej marginalizacji obszarów peryferyjnych, w tym wschodniej Polski.
Dlatego uważam, że warto byłoby rozważyć zasadniczą zmianę w podejściu do KPZK, polegającą przede wszystkim na położeniu nacisku na zasadę równomiernego rozwoju kraju oraz zagadnienia związane z poprawą jego wewnętrznej spójności społeczno-gospodarczej. Faworyzowanie regionów centralnych kosztem pozostałych, tak jak to ma miejsce obecnie, nie jest właściwą drogą.
* Ekspercki Projekt Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (KPZK) opracowany został w okresie od czerwca 2007 r. do grudnia 2008 r. przez Zespół Ekspertów Naukowych do spraw Zagospodarowania Przestrzennego Kraju, powołany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Przedstawione w projekcie wnioski i opinie wyrażają poglądy autorów i niekoniecznie muszą odzwierciedlać stanowiska Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.
EMM