Ochrona Środowiska XVIII
Dodatek reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 268 (6648) 18 listopada 2003 r.

Substancje niebezpieczne – ostrożnie!

Rozmowa z prof. Danutą Koradecką,
dyrektorem Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Państwowego Instytutu Badawczego

W jakim stopniu polskie przepisy chronią pracowników przed szkodliwym wpływem niebezpiecznych czynników środowiska pracy?

Mamy w Polsce zupełnie niezły system ochrony pracowników przed działaniem czynników szkodliwych w środowisku pracy. Niewątpliwie przyczynił się do tego trwający kilka lat proces dostosowywania polskich przepisów z dziedziny bezpieczeństwa pracy do standardów obowiązujących w Unii Europejskiej. Warto jednak wiedzieć, że to właśnie Europa jest głównym miejscem, gdzie produkuje się i stosuje największą liczbę niebezpiecznych substancji chemicznych, które mogą różnie oddziaływać na człowieka – drażniąco, uczulająco lub rakotwórczo. Jest bardzo ważne, abyśmy wszyscy – pracodawcy i pracownicy mieli świadomość występowania tych zagrożeń i umieli się przed nimi chronić.

W tym celu, w Polsce od wielu lat ustalane są wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych w środowisku pracy. Na tej podstawie wiadomo, czy pracownik może być na dany czynnik, bez szkody dla zdrowia, narażony tylko przez chwilę, okresowo czy też przez cały czas pracy zawodowej. Wartości te, na podstawie badań, opracowuje Międzyresortowa Komisja do Spraw Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy, której sekretariat znajduje się w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy – Państwowym Instytucie Badawczym. Przyjęte przez tę komisję dokumentacje są upowszechniane na łamach wydawanego przez instytut kwartalnika „Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy”. To właśnie z tego źródła dowiadujemy się m.in. o mechanizmie działania szkodliwego dla organizmu, a także o tym, jaką drogą dana substancja jest wchłaniana do organizmu – jeśli przez układ oddechowy, to stosujemy odpowiednią maskę, jeśli przez skórę, to stosujemy właściwe rękawice itp.

Ponadto, zgodnie z odpowiednimi dyrektywami WE, których ustalenia zostały wdrożone do polskiego prawa, a konkretnie do ustawy o substancjach i preparatach chemicznych, istnieje obowiązek opracowywania kart charakterystyk substancji niebezpiecznych. Zawierają one informacje istotne dla profilaktyki zagrożeń w fazie produkcji, transportu i użytkowania niebezpiecznych substancji chemicznych. Karty te powstają w naszym instytucie i jest ich już prawie czterysta.

Mówiąc o zagrożeniach zawodowych nie można przemilczać wpływu zakładów pracy na otoczenie, w którym funkcjonują. W jaki sposób zakłady pracy mogą szkodzić środowisku i czy powinniśmy się tego obawiać?

Co pewien czas docierają do nas informacje o awariach, pożarach czy wypadkach w transporcie właśnie z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych. Jedna z takich katastrof, która miała miejsce w 1976 roku we włoskim mieście Seveso, w reaktorze chemicznym zakładów ICMESA, stała się inspiracją do opracowania i wydania w 1982 roku dyrektywy 82/501 EWG, tzw. dyrektywy Seveso, a następnie w 1996 roku tzw. dyrektywy Seveso II 96/82/WE, uwzględniającej najnowszy poziom wiedzy o rozwoju technologii i skutkach zaistniałych już awarii z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych. W dyrektywie tej ustalono m.in. instalacje i procesy oraz niebezpieczne substancje i ich wielkości progowe, których występowanie lub przekroczenie kwalifikuje dany zakład do kategorii zwiększonego lub dużego ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej oraz nakazuje stosowanie określonych procedur. Przepisy tej dyrektywy zostały wdrożone do prawa polskiego. Według oceny dokonanej w CIOP-PIB szacuje się, że w Polsce jest około 250 zakładów dużego ryzyka wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. Jedynie bardzo skrupulatne przestrzeganie przepisów zarówno przez pracodawców, jak i przez pracowników może chronić przed skutkami awarii, które w przypadku takich zakładów mogłyby być bardzo poważne.

Jaki jest stan świadomości pracodawców, pracowników i środowisk lokalnych na temat zagrożeń zawodowych oraz możliwości wystąpienia poważnej awarii przemysłowej?

Jest niewątpliwie coraz więcej informacji na temat sposobów przeciwdziałania zagrożeniom zawodowym i awariom przemysłowym oraz ich skutkom. W tym roku szczególnie dużo mówimy na te tematy, bowiem Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy w Bilbao (Hiszpania) ogłosiła rok 2003 rokiem substancji niebezpiecznych. Na stronach internetowych CIOP-PIB, gdzie krajowy punkt tej agencji ma swoje miejsce, można znaleźć wiele informacji na ten temat. Tegoroczne hasło „Substancje niebezpieczne – ostrożnie!” pojawia się podczas wielu ogólnopolskich i lokalnych seminariów, konferencji i pokazów propagujących wiedzę na te tematy zarówno wśród pracowników, jak i społeczności lokalnych. Tylko rzetelna wiedza może bowiem uchronić współczesne społeczeństwa, skazane na współistnienie z chemią, przed jej często groźnymi skutkami. Edukację tę trzeba jednak rozpoczynać jak najwcześniej.

Mimo obowiązkowych szkoleń pracowników oraz upowszechniania wiedzy wśród pracodawców, wiele wypadków w miejscu pracy, a także zdarzeń w transporcie wskazuje na niedostateczny stan świadomości w dziedzinie, o której rozmawiamy. Dlatego każda inicjatywa publikowania informacji na te tematy jest bardzo cenna, a zwłaszcza w tak wysokonakładowym dzienniku, jakim jest „Rzeczpospolita”.

Czy inwestowanie w ochronę człowieka w miejscu pracy oraz w ograniczanie emisji czynników szkodliwych do środowiska jest po prostu opłacalne dla pracodawcy, a zaniedbywanie tej sfery naraża pracodawcę na koszty?

Z badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych wynika, że 95% kierownictw ocenia, iż bezpieczeństwo na stanowisku pracy wywiera pozytywny wpływ na wyniki finansowe przedsiębiorstwa, zaś 61% twierdzi, że z 1 dolara zainwestowanego w poprawę warunków pracy uzyskuje się 3 dolary.

W Polsce pracodawcy do niedawna nie dostrzegali wymiernych korzyści, jakie może przynieść inwestowanie w poprawę warunków pracy. Jednym z bodźców ekonomicznych może być tu zróżnicowana składka na ubezpieczenie społeczne. Od 1 stycznia bieżącego roku obowiązuje zróżnicowana, według rodzajów działalności, składka z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, tak aby ci pracodawcy, którzy nie narażają pracowników na szkodliwości, płacili mniej. W pełni skutki tej zasady odczują pracodawcy dopiero po 1 kwietnia 2006 roku, kiedy zróżnicowanie składki będzie indywidualnie ustalane dla każdego zakładu, a jej wysokość będzie zależna od wskaźników (obliczanych na 1 tys. ubezpieczonych) częstości wypadków przy pracy, w tym śmiertelnych i ciężkich oraz pracowników zatrudnionych w warunkach zagrożenia czynnikami szkodliwymi i uciążliwymi. Pracodawcy będą wówczas mogli wyraźniej dostrzec opłacalność inwestowania w bezpieczeństwo pracy.

Czy polskie przedsiębiorstwa bardzo różnią się pod względem zagrożeń zawodowych od funkcjonujących w krajach Unii Europejskiej?

Wyniki badań przeprowadzonych na przykład przez Europejską Fundację Poprawy Warunków Życia i Pracy z siedzibą w Dublinie, na temat oddziaływania na jakość życia czynników związanych ze stosowaniem maszyn, urządzeń, narzędzi, środków ochrony zbiorowej i indywidualnej pracowników oraz innych wyrobów stanowiących wyposażenie stanowisk pracy, wskazują, że nadal wiele osób zarówno w krajach UE, jak i w krajach kandydujących, w tym także w Polsce, pracuje w warunkach dużego narażenia na szkodliwe i uciążliwe czynniki środowiska pracy. Mamy zatem jeszcze wiele do zrobienia w tej dziedzinie.

Jakimi nowymi możliwościami w dziedzinie zapobiegania skutkom oddziaływania czynników szkodliwych w środowisku pracy będzie dysponował Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy po 1 maja 2004 r.?

Istotne znaczenie dla poprawy warunków pracy będzie miało wdrożenie tzw. dyrektyw nowego podejścia: 98/37/WE dotyczącej maszyn oraz 89/686/EWG dotyczącej środków ochrony indywidualnej, które zostały przeniesione do prawa polskiego w 2003 r. Przepisy te wejdą w życie z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w UE, a więc 1 maja 2004 r. W obszarze tych dyrektyw przyszłą krajową jednostką notyfikowaną jest CIOP-PIB.

Instytut jest przygotowany do prowadzenia oceny zgodności w obszarach dwóch wymienionych dyrektyw oraz trzeciej, dotyczącej urządzeń używanych na zewnątrz pomieszczeń w zakresie emisji hałasu do środowiska (2000/14/WE). Upowszechniamy informacje o zasadach oceny zgodności maszyn oraz środków ochrony indywidualnej, procedurach składania wniosków i realizacji certyfikacji wyrobów na oznaczenie CE, a także zasadach i procedurach certyfikacji systemów zarządzania jakością, środowiskowego oraz bhp i certyfikacji kompetencji personelu. Do dyspozycji pracodawców są także laboratoria badawcze instytutu. Wiele rozwiązań technicznych CIOP ograniczających zagrożenia uzyskało nagrody na międzynarodowych targach wynalazków (m.in. w Brukseli i Genewie). Zachęcam więc wszystkich zainteresowanych do nawiązania z nami współpracy i korzystania z naszej pomocy.

Rozmawiała BS

Centralny Instytut Ochrony Pracy
Państwowy Instytut Badawczy
ul. Czerniakowska 16, 00-701 Warszawa
tel. (022) 623-36-98
fax (022) 623-36-93, 623-36-95
www.ciop.pl

• Informacje o Centralnym Instytucie Ochrony Pracy