Ochrona Środowiska XIV – Światowy Dzień Ochrony Środowiska
Dodatek reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 128 (6205) 4 czerwca 2002 r.

Dwa i pół miliarda euro dotacji dla Polski

Unia a ochrona środowiska

Rozmowa z posłem Czesławem Śleziakiem, sekretarzem stanu w Ministerstwie Środowiska

Problemy ochrony środowiska i gospodarki wodnej są jednym z najtrudniejszych działów negocjacyjnych w procesie integracji. Jakie rzeczywiste koszty będziemy musieli ponieść i w jakim okresie czasowym, aby dostosować się do standardów Unii Europejskiej?

Negocjacje akcesyjne w obszarze „środowisko” zostały tymczasowo zamknięte 26 października 2001 r. W opinii osób uczestniczących w tym procesie, jak i obserwatorów, te negocjacje uchodziły za jedne z najtrudniejszych.

Unia Europejska zaakceptowała 9 wniosków Polski o przyznanie okresów przejściowych. Na tle pozostałych krajów kandydujących, Polska uzyskała najkorzystniejsze warunki.

Tymczasowe zamknięcie negocjacji w obszarze „środowisko” nie kończy procesu negocjacji akcesyjnych. Przed Polską jest jeszcze m.in. etap negocjacji w sprawie prawa wspólnotowego, przyjętego od roku 2000 do momentu podpisania Traktatu Akcesyjnego.

Z wdrażaniem acquis w ochronie środowiska związane są wydatki inwestycyjne i pozainwestycyjne. Wydatki inwestycyjne dotyczą przede wszystkim budowy obiektów takich, jak: oczyszczalnie ścieków, systemy kanalizacyjne, systemy zaopatrzenia w wodę, urządzeń do przeróbki i bezpiecznego składowania odpadów, ale będą także dotyczyć budowy nowych instalacji ograniczających emisję zanieczyszczeń w procesach przemysłowych oraz instalacji wytwarzających produkty o standardach spełniających wymagania określone w przepisach prawa wspólnotowego. Ze względu na prawo ochrony środowiska nastąpią zmiany w technologiach produkcji paliw płynnych, ich magazynowania i transportu, w wytwarzaniu energii elektrycznej i cieplnej, w procesach technologicznych związanych ze stosowaniem rozpuszczalników organicznych (m.in. w przemyśle samochodowym, meblarskim, poligraficznym, rolno-spożywczym) oraz w technologiach w branżach objętych postanowieniami Dyrektywy 96/61/WE o zintegrowanym zapobieganiu i kontroli zanieczyszczeń (tzw. Dyrektywa IPPC).

Wydatki pozainwestycyjne to m.in. wzmocnienie instytucjonalne organów administracji publicznej, szkolenia, utworzenie systemów informatycznych zbierania, przechowywania i przekazywania danych oraz przygotowania planów i programów czy też niezbędnych analiz i ocen.

Wykonano wiele prac w celu oszacowania kosztów dostosowawczych. Koszty roczne programów dostosowawczych zostały ocenione przez: Bank Światowy na sumę od 1,5 do 4,7 mld euro (całkowite koszty średnioroczne), zaś przez specjalistów PHARE-
-DISAE na sumę od 2,8 mld euro do 6,8 mld euro. Całkowite koszty dostosowania do standardów unijnych to ok. 35-42 mld euro. Wynika z tego, że w najbliższych 10-13 latach trzeba przeznaczać na ochronę środowiska 2-3 razy więcej niż dotychczas.

Jakie korzyści odniesiemy z pełnego wdrożenia acquis w dziedzinie ochrony środowiska?

Kiedy mówimy o wydatkach, pamiętajmy również o korzyściach, jakie odniesiemy z pełnego wdrożenia acquis w dziedzinie ochrony środowiska. Te korzyści będą dotyczyć obywateli, społeczności lokalnych i przedsiębiorstw.

Poprawi się jakość życia, w tym: wydłuży się średnia długości życia, nastąpi zmniejszenie występowania chorób uwarunkowanych stanem środowiska, nastąpi poprawa jakości biologicznej zasobów wykorzystywanych w rolnictwie, rybołówstwie i leśnictwie, powstaną nowe rynki m.in. odzysku i recyklingu odpadów, a w ślad za tym nowe miejsca pracy. Korzyści wyniosą w wariancie „niskim” ok. 42 mld euro, a w wariancie „wysokim” ok. 200 mld euro.

Wiele się mówi o narodowym planie rozwoju ochrony środowiska i gospodarki wodnej na lata 2004-2006, który będzie podstawą negocjacji z UE. Na jego podstawie będziemy m.in. starać się o dofinansowanie projektów proekologicznych. Na jaką kwotę mogą liczyć wnioskodawcy?

Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004-2006 będzie ogólnokrajowym dokumentem planistycznym. Przedłożony zostanie Komisji Europejskiej w IV kwartale i stanowić będzie podstawę negocjacji na temat skali i struktury funduszy strukturalnych, jakie Polska może otrzymać jako pomoc na przyspieszenie rozwoju kraju w latach 2004-2006. Polska będzie mogła skorzystać z tzw. funduszy strukturalnych i funduszu spójności. Łączna kwota to ok. 2,5 mld euro. Trzeba przygotować i wysłać odpowiednie projekty do Brukseli, uzyskać ich akceptację, a następnie realizować. Minister środowiska odpowiada za zakres zadań wynikający z protokołów negocjacyjnych, np. oczyszczalnie ścieków, uzdatnianie wody do picia, zagospodarowanie odpadów, ochrona atmosfery, ochrona przed hałasem. Minister środowiska powinien zainspirować wykonanie przez samorządy ok. 200-300 projektów. Wszelkie zaniedbania będą skutkowały obniżeniem dotacji. Unia Europejska nie będzie nas „popędzała”. Brak dobrego projektu będzie równoważny z rezygnacją z otrzymania środków pomocowych. Trzeba mieć świadomość iż 30-40% całości inwestycji musi być pokryte ze środków własnych.

Na jakie cele, priorytety i działania mogą być wykorzystane środki funduszu spójności i funduszu regionalnego?

Fundusz spójności może być wykorzystany na dokonanie postępu w realizacji takich inwestycji, które są bezwzględnie konieczne, aby Polska mogła się wywiązać ze zobowiązań przyjętych na siebie w umowie akcesyjnej dotyczącej ochrony środowiska i gospodarki wodnej. W praktyce chodzi więc o inwestycje objęte planami implementacyjnymi, które wynikają z dyrektyw UE dotyczących różnych aspektów ochrony środowiska. Do priorytetów zaliczam: budowę komunalnych oczyszczalni ścieków oraz miejskiej kanalizacji, unowocześnienie urządzeń uzdatniania wody pitnej, zbudowanie modelowych obiektów gospodarki odpadami w dużych miastach (w tym spalarnie odpadów), liczące się ograniczenie emisji do powietrza szkodliwych substancji, znaczący postęp w rozwoju energetyki odnawialnej oraz ograniczenie hałasu.

Z funduszu regionalnego trzeba poczynić inwestycje w zakresie: budowy zbiorników wodnych wielofunkcyjnych, polderów przeciwpowodziowych oraz obiektów małej retencji, regulacji koryt rzek, rekultywacji terenów poprzemysłowych, ochrony przyrody. Trzeba pilnie zakończyć inwestycje ciągnące się kilkanaście lat.

Proszę przypomnieć harmonogram programu wykonawczego do polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010?

II Polityka ekologiczna państwa przyjęta została przez Sejm RP 23 sierpnia 2001 r. Zostały ustalone w niej cele do osiągnięcia oraz narzędzia i instrumenty realizacyjne dla trzech horyzontów czasowych:

• krótkookresowego – do 2003 r., czyli do planowanego przystąpienia do UE. Cele koncentrować się będą na zadaniach związanych z przygotowaniem do członkostwa w UE, zapisanych w Narodowym Planie Rozwoju,
• średniookresowego – do 2010 r., w którym cele dotyczyć będą zadań związanych z ostatecznym wdrożeniem przez Polskę prawa ochrony środowiska,
• długookresowego – do 2025 r., w którym cele stanowić powinny przesłanki dla perspektywicznej realizacji konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju.

Metodą realizacji polityki ekologicznej państwa będą krajowe programy i harmonogramy wykonawcze. Programy te będą zintegrowane ze strategiami, politykami i programami dotyczącymi poszczególnych sektorów gospodarki narodowej, a także polityką zagospodarowania przestrzennego.

W projekcie Programu wykonawczego do II Polityki ekologicznej państwa, który jest dokumentem uzupełniającym II Politykę ekologiczną państwa, zostały sprecyzowane sposoby oraz szacunek kosztów osiągania celów polityki ekologicznej w latach 2002-
-2010, w formie pakietów zadań inwestycyjnych i pozainwestycyjnych.

Struktura tego dokumentu generalnie odpowiada strukturze II Polityki ekologicznej państwa. W rozdziale 1 i 2 przedstawiono zadania ukierunkowane na racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych i na poprawę jakości środowiska. Rozdział 3 poświęcony jest narzędziom i instrumentom realizacyjnym polityki ekologicznej państwa. Wyszczególniono w nim zadania z zakresu m.in. prawa ochrony środowiska, mechanizmów ekonomicznych i finansowania, zarządzania, kontroli i monitoringu, planowania przestrzennego, programowania, badań naukowych i edukacji ekologicznej, a także współpracy międzynarodowej. W rozdziale 4 dokonano podsumowania nakładów na realizację polityki ekologicznej państwa. Dla każdego pakietu zadań podano jego nazwę, resort odpowiedzialny za jego realizację i jednostki współpracujące, a także termin realizacji i niezbędne nakłady.

Program wykonawczy do II Polityki ekologicznej państwa na lata 2002-2010, tydzień temu konsultowany z Sejmową Komisją Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, wkrótce zostanie przedstawiony Radzie Ministrów.

W jaki sposób będą realizowane przedsięwzięcia ukierunkowane na poprawę stosunków wodnych i jakości wód w przyjętym programie wykonawczym do polityki ekologicznej państwa?

Ochrona i kształtowanie zasobów wodnych, a zwłaszcza działania na rzecz poprawy jakości tych zasobów, a także skutecznej ochrony przed żywiołem wodnym należą do najkosztowniejszych obszarów polityki ekologicznej państwa. Wynika to ze skali dotychczasowych zaniedbań. Osiągnięcie standardów unijnych będzie wymagało szczególnego wysiłku finansowego, organizacyjnego i programowego. Woda jeszcze w tym pokoleniu stanie się problemem o wadze państwowej i narodowej. Polsce potrzebna jest strategia gospodarki wodnej na najbliższe kilkadziesiąt lat. Oprócz wielu zadań pozainwestycyjnych (m.in. opracowanie i wdrożenie przepisów wykonawczych do ustawy Prawo wodne i ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków), zorganizowanie Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej (2004), musimy podjąć duży wysiłek inwestycyjny: zbudować lub rozbudować setki oczyszczalni ścieków i kanalizacji, ograniczyć zanieczyszczenia do wód, szczególnie zanieczyszczenia azotanowe, zmodernizować stacje oczyszczania wody, zbudować lub zmodernizować zbiorniki i obiekty ochrony przeciwpowodziowej, w tym obiekty małej retencji. Wszystko to do 2010 roku.

Jakie zmiany zajdą w dotychczasowym systemie ekonomiczno-finansowym ochrony środowiska?

System finansowania ochrony środowiska jest immanentną częścią całego systemu ekonomiczno-finansowego. Istnienie systemu ekonomiczno-finansowego ochrony środowiska opartego głównie na opłatach ekologicznych i funduszach ekologicznych nie da się, na dłuższą metę, pogodzić z zapewnieniem równości traktowania podmiotów na jednolitym rynku europejskim.

Należy więc dążyć do zastąpienia opłat za emisję zanieczyszczeń innymi instrumentami ekonomicznymi, w szczególności opłatami produktowymi i depozytowymi oraz przekształcenia funduszy ekologicznych w formy finansowania zgodne z zasadami i kryteriami udzielania pomocy publicznej obowiązującymi w UE.

Do pilnych zadań należy przebudowa systemu opłatowo-redystrybucyjnego, ustalenie przejrzystych zasad subwencjonowania ochrony środowiska, zorganizowanie instytucjonalnego zabezpieczenia dla przyjmowania i racjonalnego wykorzystania funduszy unijnych. Trzeba również poszerzyć system instrumentów, który wzmocni działania mechanizmów rynkowych (ubezpieczenia ekologiczne, zastawy ekologiczne, zbywalne uprawnienia do emisji zanieczyszczeń, „zielone podatki”, dobrowolne porozumienia). Nad takim systemem wkrótce rozpocznie prace zespół wybitnych ekonomistów ochrony środowiska.

Rozwój gospodarczy powinien być nierozerwalnie związany z racjonalnym korzystaniem z zasobów oraz walorów środowiska naturalnego. Jakie piorytety wyznaczył sobie w tym zakresie resort?

Przede wszystkim niedopuszczalne jest, aby tereny o największych walorach przyrodniczych były skupiskami bezrobocia i nędzy. Dlatego chcemy je wykorzystywać dla rozwoju turystyki, w tym szczególnie agroturystyki, umożliwiającej rozwój terenów wiejskich. Zamierzamy promować i wspomagać rozwój przemysłu związanego z ochroną środowiska, który może stać się kołem zamachowym polskiej gospodarki. Zamierzamy przy tym wykorzystać potencjał polskiej nauki oraz takich dziedzin gospodarczych, jak: gospodarka odpadami (zagospodarowanie i wykorzystanie odpadów), energetyka (odnawialne źródła energii), leśnictwo (zalesianie gruntów rolnych najniższych klas).

Rozmawiał Krzysztof Kochanowski

 

• Informacje o Ministerstwie Środowiska