Energia XXV
Dodatek reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 296 (5766) 20 grudnia 2000 r.

Wdrożenie systemu opłat kompensacyjnych
Wypowiedź Wojciecha Tabisia, dyrektora Departamentu Energetyki Ministerstwa Gospodarki

Przyjęta przez parlament w maju br. ustawa o zmianie ustawy Prawo energetyczne wraz ze znowelizowanymi rozporządzeniami wykonawczymi umożliwia dalszy rozwój i liberalizację rynku energii elektrycznej w Polsce.

W dniu 14 listopada br. Rada Ministrów zaakceptowała przedłożony przez ministra gospodarki dokument przygotowany w porozumieniu z prezesem Urzędu Regulacji Energetyki „System Opłat Kompensacyjnych (SOK) neutralizujący skutki kontraktów długoterminowych”. Kontrakty długoterminowe (KDT) zawarte przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE S.A.) z wytwórcami energii elektrycznej umożliwiły wytwórcom podjęcie w latach 1993-1998, tzn. w okresie ustalania urzędowych cen energii elektrycznej przez ministra finansów, inwestycji służących poprawie ochrony środowiska i efektywności wytwarzania energii elektrycznej. Dzięki tym inwestycjom uzyskuje się poprawę sprawności technologii wytwarzania energii elektrycznej. Inwestycje modernizacyjne i proekologiczne były finansowane z kredytów bankowych, których gwarancję spłaty stanowią właśnie kontrakty długoterminowe sprzedaży energii. Budowa konkurencyjnego rynku energii elektrycznej wymaga obecnie zmiany tych kontraktów na inne formy rozliczeń. System SOK opracowany z uwzględnieniem celów ustawy Prawo energetyczne, jest obecnie jednym z rozwiązań możliwych do wdrożenia w stosunkowo krótkim czasie, które umożliwia odejście od formuły rynku jedynego nabywcy (dotychczas PSE S.A.) i wprowadzenie zakontraktowanej energii na wolny rynek. System ten jest spójny z modelem funkcjonowania dobowo-godzinowego rynku energii elektrycznej, zaprojektowanym we wprowadzonych ostatnio zmianach przepisów ustawy i rozporządzeń wykonawczych. Stworzone zostały warunki prawne dla rozpoczęcia funkcjonowania przedsiębiorstw wytwórczych i obrotu energią elektryczną na rynku konkurencyjnym, tj. rozwój giełdy energii, rynku bilansującego, instytucji i infrastruktury niezbędnych w zdecentralizowanym obrocie energią elektryczną. Wdrożenie tych rozwiązań powinno przyczynić się do dalszej liberalizacji i do podjęcia decyzji o zwolnieniu przedsiębiorstw wytwórczych i obrotu energią elektryczną z obowiązku przedkładania taryf energii elektrycznej do zatwierdzania. Zgodnie z ustawą Prawo energetyczne, decyzję w tej sprawie podejmuje prezes Urzędu Regulacji Energetyki. Zwolnienie z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia dotyczyć może wyłącznie cen energii elektrycznej jako towaru i może być stosowane tylko w odniesieniu do tych odbiorców, którzy nabyli uprawnienia do korzystania z dostępu do sieci przesyłowej. Obecnie z uprawnień tych korzystać mogą odbiorcy kupujący rocznie więcej niż 40 GWh. Zwolnienie z obowiązku zatwierdzania taryf nie będzie dotyczyć przedsiębiorstw sieciowych i obrotu w zakresie opłat za przesyłanie i dystrybucję energii elektrycznej i cen energii elektrycznej dla odbiorców taryfowych. Wiąże się to z działalnością przedsiębiorstw sieciowych, których podstawowa działalność, traktowana jako monopol naturalny podlega regulacji i kontroli prezesa URE.

Należy wyraźnie podkreślić, że system SOK i związany z nim system rozliczeń wewnątrz sektora elektroenergetyki nie powoduje dodatkowych kosztów i wzrostu obciążeń dla odbiorców. Koszty przedsięwzięć inwestycyjnych i finansowych obsługi zadłużenia istnieją w obecnie obowiązujących taryfach energii elektryczne, a SOK zmienia jedynie strukturę tych taryf. Mniejsze będą ceny energii elektrycznej, jako towaru, natomiast większe opłaty przesyłowe w części zmiennej, związane z funkcjonowaniem krajowego systemu elektroenergetycznego. Ustawowe wymagania ochrony interesów odbiorców przed nieuzasadnionym poziomem cen narzuca konieczność stopniowego ograniczania wysokości wypłacanych opłat kompensacyjnych poprzez tzw. mechanizm degresji lub poprawy efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa. Mechanizm ten został uwzględniony w przepisów rozporządzenia tzw. taryfowego. Wprowadzenie systemu opłat kompensacyjnych powinno spowodować spadek cen energii na rynku. Przykładowo, w roku 1999 średnia cena energii elektrycznej wyniosła ok. 118 zł/MWh, przy czym cena energii pochodząca od wytwórców objętych kontraktami wyniosła ponad 125 zł/MWh, podczas gdy w pozostałych elektrowniach ponad 106 zł/MWh. Symulacje pokazują, że po wprowadzeniu systemu kompensat cena energii elektrycznej ustali się na poziomie ok. 110 zł/MWh. Pierwszy etap wdrażania systemu wymaga ustalenia tzw. ceny odniesienia, tj. ceny energii będącej podstawą do prognozy i kalkulacji wielkości opłat kompensacyjnych. Cenę tę ustali prezes URE, natomiast w następnych okresach kalkulacyjnych rolę tę będzie pełnił rynek.

Wdrożenie SOK polegać będzie na zamianie kontraktów z rzeczowych na finansowe. Oznacza to, że po restrukturyzacji kontraktów, wytwórcy zwolnieni z obowiązku sprzedaży do PSE S.A. energii z jednostek objętych kontraktami, będą mogli sprzedawać tę energię, stosownie do swoich preferencji: na giełdzie energii elektrycznej, rynku bilansującym oraz bezpośrednio odbiorcom, którzy nabyli prawa do korzystania z dostępu do sieci przesyłowej. Handel tą „uwolnioną” energią będzie odbywał się na warunkach konkurencyjnych i wytwórcy będą mogli sprzedawać energię według cen, jakie ustali rynek, a więc cen równowagi popytu i podaży. W tym miejscu należy przypomnieć, że obecnie w krajowym systemie elektroenergetycznym występuje ponad 30-proc. nadwyżka mocy zainstalowanej. Taka nadwyżka energii sprzyja wdrażaniu zasad konkurencyjnych w handlu energią i obniżce kosztów. W tych warunkach nie wszystkie koszty będą możliwe do odzyskania. Koszty poniesione na inwestycje i niemożliwe do odzyskania w warunkach konkurencyjnego handlu energią zostaną przeanalizowane przez prezesa URE i w części uznanej przez niego za uzasadnione podlegać będą rozliczeniu w ramach systemu kompensat. Stanowi to istotę gwarancji finansowych wobec banków kredytujących przedsięwzięcia inwestycyjne w firmach wytwórczych. System kompensat wymaga odrębnego administrowania w skali całego systemu elektroenergetycznego. Stosownie do ustaleń Rady Ministrów, administratorem SOK czyli zarządcą kontraktów będzie przedsiębiorstwo, które zostanie wydzielone ze struktury Polskich Sieci Elektroenergetycznych S.A., będzie w sposób niezależny od PSE S.A. i wytwórców oraz pod nadzorem Prezesa URE prowadzić rozliczenia systemu opłat kompensacyjnych. Stawki opłat kompensacyjnych będą analizowane i zatwierdzane przez Prezesa URE. Wszystkie taryfy związane z funkcjonowaniem SOK będą jawne i publikowane w Biuletynach Branżowych Prezesa URE.

Zakłada się, że wdrażanie tego systemu zajmie stronom kontraktów kilka miesięcy przyszłego 2001 roku. Podkreślić należy, że rozwiązanie to nie ma charakteru obligatoryjnego i jego wdrożenie wymaga podjęcia spójnych i zgodnych działań, przede wszystkim stron kontraktów. Z tego względu przewiduje się, że zmiany formuły kontraktów długoterminowych z rzeczowych na finansowe będą odbywać się etapowo. Proces będzie wymagał również wzmocnienia nadzoru właścicielskiego nad spółkami Skarbu Państwa w zakresie dotyczącym renegocjacji zawartych kontraktów. Rozważana jest koncepcja, aby jako pierwsze zostały objęte systemem dwa kontrakty: Elektrowni Opole S.A. i Elektrowni Bełchatów S.A. Kolejne powinny być renegocjowane i zmieniane w I i II połowie 2001 r. Kontrakty, których formuła nie zostanie zmieniona, również będą objęte systemem SOK, jednakże takie przedsiębiorstwo nie będzie mogło uczestniczyć w wolnej grze rynkowej i będzie w dalszym ciągu zobowiązane do przedkładania taryf do zatwierdzenia przez Prezesa URE.

Możliwe są również inne sposoby restrukturyzacji kontraktów i restrukturyzacji zadłużenia, ale wydają się one, bez dodatkowych instrumentów realizacyjnych, z punktu widzenia przedsiębiorstw energetycznych mniej atrakcyjne niż system opłat kompensacyjnych. Przypomnę, że w czerwcu 1999 roku KERM rozpatrzył i przyjął pakiet propozycji restrukturyzacji kontraktów długoterminowych. W pakiecie tym znalazły się takie metody, jak likwidacja kontraktu w drodze umowy prywatyzacyjnej, sekurytyzacja, cesja na spółki dystrybucyjne lub sprzedaż do przedsiębiorstw obrotu energią elektryczną. Zaproponowane metody nie miały dotychczas praktycznych wdrożeń. Obecnie SOK jest podstawową metodą restrukturyzacji kontraktów długoterminowych. Istota tej koncepcji ma swoje umocowanie w delegacji ustawowej i rozporządzeniach wykonawczych ministra gospodarki. Zakłada się, że SOK, podobnie jak w innych krajach, będzie rozwiązaniem przejściowym do czasu pełnej restrukturyzacji tych kontraktów lub ich naturalnego wygaśnięcia.

 

• Informacje o Ministerstwie Gospodarki