Infrastruktura – Środowisko – Energia
Dodatek lobbingowy do „RZECZPOSPOLITEJ”.
22 marca 2012 r.
Woda podstawą życia
Departament Bezpieczeństwa Zdrowotnego Wody
Główny Inspektorat Sanitarny
Woda jest surowcem, którego niczym nie można zastąpić. Jest niezbędna do życia i dla zdrowia ludzkiego, warunkuje stan ludzkiego zdrowia. Jest głównym składnikiem organizmu, rozpuszczalnikiem i nośnikiem substancji odżywczych, reguluje ciśnienie krwi, temperaturę ciała, jest konieczna w trawieniu, bierze udział w procesach przemiany białek, tłuszczu i węglowodanów, ułatwia usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii i wzmaga naturalną odporność. Przyjmuje się, że wszystkie substancje pobierane z wodą znajdujące się w formie zjonizowanej są prawie całkowicie wchłaniane przez organizm. Dorosły człowiek powinien dziennie spożywać przeciętnie 2,5 litra wody, natomiast minimalna ilość wody niezbędna do przeżycia oraz zapobiegająca występowaniu zmian patologicznych wynosi 1000 ml na dobę. Brak wody w organiźmie w odpowiedniej ilości może zakłócić równowagę elektrolityczną i doprowadzić do zaburzenia różnorodnych jego funkcji. Ubytek wody na poziomie 20% może stanowić już zagrożenie dla życia.
Choć dwie trzecie powierzchni Ziemi pokryte jest wodą, tylko 1% dostępnych zasobów wodnych stanowi słodka woda, nadająca się do celów konsumpcyjnych. Woda jest niezbędna do utrzymania życia i musi być dostarczana w zadowalającej jakości i ilości dla wszystkich konsumentów. Istnieje niewiele składników chemicznych, które mogą prowadzić do wystąpienia ostrych problemów zdrowotnych, z wyjątkiem awaryjnego zanieczyszczenia wody. Zasoby wodne powinny być chronione głównie przed zanieczyszczeniem odchodami ludzkimi i zwierzęcymi, które stanowią największe źródło bakterii chorobotwórczych, wirusów, pierwotniaków i pasożytów. Potencjalne konsekwencje mikrobiologicznego skażenia wody są bardzo poważne i dlatego istotne znaczenie ma kontrola jej jakości na każdym etapie produkcji. Niewystarczająca ochrona ujęć i nieskuteczne uzdatnianie wody naraża społeczeństwo na ryzyko chorób przewodu pokarmowego i innych chorób zakźnych.
Dopuszczalna obecność mikroorganizmów w wodzie przeznaczonej do spożycia jest regulowania i systematycznie monitorowana. Woda musi być ona wolna od mikroorganizmów chorobotwórczych i pasożytów w liczbie stanowiącej potencjalne zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Wodopochodne czynniki chorobotwórcze mogą przedostawać się do organizmu człowieka drogą pokarmową, oddechową (wdychanie aerozoli wodnych) oraz w wyniku styczności ze skórą (błony śluzowe, zadrapania, zranienia). Oczywiście ważny jest nie tylko rodzaj mikroorganizmów obecnych w wodzie ale także ich ilość. Istotne znaczenia dla zdrowia ludzi mają m. in. bakterie Escherichia coli, Enterococcus faecalis, Salmonella, Shigella, Vibrio cholerae, Yersinia, Legionella pneumophila, Campylobacter, Mycobacteria (niegruźlicze), Pseudomonas aeruginosa, wirusy (adenowirusy, enterowirusy, norowirusy, rotawiruey, sapowirusy, wirusy wzw typu A i typu E), a także pierwotniaki i robaki (Cryptosporidium parvum, Dracunculus medinensis, Entamoeba histolytica, Giardia intestinalis, Toxoplasma gondii). Wywołują one zagrażające zdrowiu i życiu ludzi zespoły chorobowe związane m.in. z ośrodkowym układem nerwowym, oddechowym czy z przewodem pokarmowym, określane mianem chorób wodopochodnych. Wszystkie te mikroorganizmy mogą znaleźć się w wodach powierzchniowych, a czasami także w wodach głębinowych w przypadku nieszczelności warstw nieprzepuszczalnych. Natomiast właściwie przeprowadzone procesy uzdatniania i dezynfekcji wody gwarantują ich całkowitą eliminację, dowodem na co jest od wielu lat brak występowania w kraju epidemii wodopochodnych.
Należy podkreślić, że w środowisku w warunkach naturalnych występują również inne organizmy, żyjące w wodzie, jednak nie mają one znaczenia dla zdrowia ludzkiego i nie są one uznawane za chorobotwórcze. Jednak ze względu na to, że powodują mętność spożywanej wody, czy też zmieniają smak i zapach wody są dla konsumenta uciążliwe, a ich obecność świadczy o nieoprawidłowym uzdatnianiu wody. Przykładami mikroorganizmów powodujących zmętnienie wody są sinice i glony, zaś bakterie zelazowe i manganowe powodują zarastanie instalacji i powstawaniu przykrego zapachu (siarki, zgniłych jaj) i barwienia wody na brunatny kolor. Oprócz tego nieakceptowalny smak i zapach wody (zgniłej ścierki) może być powodowany obecnością niektórych promienic i sinic, czosnku lub cebuli – microcistis ananbena, siarkowodoru – bakterie beztlenowe.
Należy także zaznaczyć, że w związku z rozwojem przemysłu woda może zostać zanieczyszczona w wyniku działalności rolniczej (związki azotu, pestycydy, środki ochrony roślin), przemysłowej (węglowodory, sole metali ciężkich, kwasy, zasady, cyjanki, toksyczne związki organiczne), a także w wyniku współczesnych potrzeb odbiorców wody i przedostawania się do wód powszechnie stosowanych środków czystości, leków (w tym stosowanych przez ludzi w terapii hormonalnej, środków antykoncepcyjnych i antybiotyków). Zanieczyszczenia te mogą być skutecznie usunięte poprzez właściwie przeprowadzony proces uzdatniania wody. Dlatego woda surowa powinna być przebadana zgodnie z wymaganiami i w przypadku przekroczeniadopuszczalnych wartości poddana analizie oszacowania ryzyka zdrowotnego.
Mając na względzie ochronę zdrowia ludzkiego Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organisation) ustaliła zalecane dopuszczalne wartości związków chemicznych występujących w wodzie. Wg WHO dla większości substancji toksycznych istnieje dawka, która może być spożywana codziennie przez okres całego życia bez istotnego ryzyka zdrowotnego, poniżej której nie obserwuje się niepożądanych efektów. Przy jej ustalaniu zostały zastosowane współczynniki niepewności max do 105 uwzględniające szczególnie różnice gatunkowe i wewnątrzgatunkowe, a także charakter synergiczny lub antagonistyczny dobór odpowiedniego rodzaju testu. Wartość ta została określona jako dawka „tolerowanego dziennego spożycia TDI (tolerable daily inteake)”. Określenie TDI ma szczególne znaczenie w obliczaniu zalecanych dopuszczalnych wartości w odniesieniu do substancji i związków rakotwórczych spożywanych wraz z wodą, dla których istnieją dowody działania kancerogennego (np.: metale – miedź, ołów, kadm, monomery chlorku winylu i akryloamidu).
Nadzór nad jakością wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi prowadzą organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach monitoringu jakości wody w celu oceny zgodności z wymaganiami określonymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 roku w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz.U., Nr 61, poz. 417 z późn. zm.) w aspekcie zagrożeń zdrowotnych, jakie mogą powodować zanieczyszczenia pojawiające się w wodzie. Badania jakości wody do spożycia wykonują akredytowane laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub inne laboratoria o udokumentowanym systemie jakości badań zatwierdzonym przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej zgodnie z zapisami zawartymi w ustawie o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Zakres badań ulega systematycznie poszerzaniu i obejmuje badania organoleptyczne, mikrobiologiczne i fizykochemiczne, w tym związki rakotwórcze takie jak antymon, arsen czy bromiany oraz substancje organiczne jak np.pestycydy benzen, chloroform, chlorofenole, monomery chlorku winylu i akryloamidu. W celu stwierdzenia czy woda jest zdrowa, bezpieczna i nadaje się do spożycia, stosuje się metody badań wody związane z wykryciem zanieczyszczeń fekalnych, które stanowią swoisty wskaźnik zanieczyszczenia mikrobiologicznego wody. Występowanie w wodzie mikroorganizmów bytujących zwykle w odchodach ludzi i zwierząt stałocieplnych wskazuje na występowanie w wodzie zanieczyszczeń typu kałowego, a więc na możliwość występowania w wodzie organizmów chorobotwórczych, takich jak Eshcerichia coli i Enterococci (paciorkowce kałowe), zaś przekroczenie ich wartości określonych w przepisach stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia konsumentów. Trzeba też dodać, że ze względu na powszechne zasiedlanie instalacji wodnych pałeczkami Legionella i realne zagrożenie zakażenia ludzi oraz inhalacyjny charakter zakażeń tymi bakteriami, istnieje konieczność monitorowania występowania tych mikroorganizmów nie tylko w wodzie lecz także w urządzeniach wytwarzających aerozol wodnopowietrzny, tj. prysznice, perlatory, nawilżacze, inhalatory, turbiny dentystyczne i inne urządzenia medyczne. Ponadto wszelkie instalacje wodociągowe w obiektach użyteczności publicznej powinny być poddawane dezynfekcji termicznej w celu niedopuszczenia do wytworzenia biofilmu umożliwiającego namnażanie się bakterii zagrażających życiu i zdrowiu konsumentów. W instalacjach wewnetrznych powinna być prowadzona kontrola temperatury wody, niezbędne jest aby wynosiła ona od 55°C do 60°C. Jeżeli nie jest dotrzymywana należy podejmować działania naprawcze polegające na między innymi modernizacji urządzeń podgrzewających wodę, usuwaniu ślepych odcinków instalacji oraz okresowego przegrzewania wody do temperatury 70°C zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz.690 z późn. zm.).
Krajowe przepisy szczegółowo określają dopuszczalne stężenia parametrów chemicznych w wodzie o istotnym i bezpośrednim znaczeniu dla bezpieczeństwa zdrowotnego konsumentów. W przypadku stwierdzenia w badaniach monitoringowych przekroczenia podstawowych parametrów chemicznych określonych w załaczniku nr 2 do ww. rozporządzenia Ministra Zdrowia podmioty produkujące wodę mogą starać się o udzielenie czasowej zgody na odstępstwo na dany parametr chemiczny. Postępowanie wydania ewentualnego odstępstwa w każdym przypadku wymaga indywidualnej oceny dokonywanej przez właściwego państwowego powiatowego inspektora sanitarnego, ponieważ priorytetem w tej procedurze jest ochrona konsumenta przed możliwymi negatywnymi skutkami zanieczyszczenia wody. Zgodna na odstępstwo jest udzielana na możliwie najkrótszy okres, nie dłużej jednak niż na 3 lata. Przedsiębiorstwo może uzyskać maksymalnie 3 zgody. Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzą rejestr odstępstw czasowych na przekroczenia wartości parametrów mogących stanowić bezpośrednie zagrożenia dla zdrowia ludzi.W przypadku gdy woda nie spałnia wymagań okreslonych w załaczniku nr 2 do ww. rozporządzenia przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnewystępują do właściwych organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej o udzielenie zgody na odstępstwo. Ogółem w kraju udzielono w sumie 45 zgód na pierwsze odstępstwo czasowe, w tym tylko w roku 2011 udzielono ich 18. Ogółem drugą zgodę na odstępstwo czasowe wydano w 16 przypadkach, w tym w 2011 roku – 11. Największa liczba przekroczeń dopuszczalnych stężeń dotyczyła azotanów, świadczących o zanieczyszczeniu wód w wyniku działalności rolniczej. Wśród pozostałych przekroczonych wartości znajdowały się parametry takie jak azotyny, bor, fluor, nikiel, arsen oraz ołów.
Monitoring jakości wody przeznaczonej do spożycia prowadzony przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej wspólnie z przedsiębiorstwami wodociągowo-kanalizacyjnymi gwarantuje zaopatrzenie konsumentów w wodę bezpieczną i czystą, dobrej jakości i w wystarczającej ilości. Woda jest naszym wspólnym dziedzictwem, które powinniśmy szanować i zabezpieczać dla przyszłych pokoleń. Ze względu na jej ograniczone zasoby powinniśmy ją racjonalnie gospodarować i zwrócić uwagę na konieczność codziennego oszczędzania wody. Przyniesie to z pewnością niewymierne korzyści nie tylko dla środowiska naturalnego, ale może przede wszystkim dla nas samych. n
