Ochrona Środowiska XII – Systemy Zarządzania Środowiskowego
Dodatek reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 130 (5988) 5 czerwca 2001 r.
Państwowy Monitoring Środowiska współpracuje z Europejską Siecią Informacji i Obserwacji Środowiska EIONET
Z Europejską Agencją Środowiska bliżej do UE
Na tle toczącego się procesu akcesyjnego do Unii Europejskiej oraz dyskusji na temat problemów związanych z integracją warto przypomnieć, iż w jej strukturach administracyjnych istnieją dwie agendy otwarte dla krajów nie będących członkami Wspólnoty. Jedną z nich jest Europejska Agencja Środowiska (EEA) z siedzibą w Kopenhadze, powołana rozporządzeniem Rady Wspólnoty Europejskiej z 1991 r.
Zadaniem Agencji jest zapewnienie instytucjom europejskim oraz decydentom krajów członkowskich wiarygodnych i porównywalnych informacji o stanie środowiska w Europie, niezbędnych dla kształtowania polityki ekologicznej i strategii zrównoważonego rozwoju Wspólnoty oraz śledzenie skuteczności przyjętych w tym zakresie rozwiązań prawnych. Nie mniej ważnym obowiązkiem Agencji jest upowszechnianie informacji o środowisku poprzez zapewnienie społeczeństwu swobodnego do nich dostępu za pośrednictwem Internetu, a także licznych publikacji i wydawnictw.
Agencja realizuje swoje zadania w oparciu o Europejską Sieć Informacji i Obserwacji Środowiska – EIONET, którą wspólnie tworzy z krajami współpracującymi. Na poziomie krajowym funkcjonują: krajowy punkt kontaktowy, odpowiedzialny za koordynację i nadzorowanie prac w kraju oraz kontakty z Agencją, krajowe centra referencyjne wiodące w danej dziedzinie oraz elementy składowe krajowych sieci monitoringowych, którymi są jednostki organizacyjne wykonujące badania środowiskowe.
EIONET służy pozyskiwaniu i przekazywaniu do europejskich baz danych krajowych informacji o ładunkach zanieczyszczeń odprowadzanych do środowiska, o jakości jego poszczególnych elementów, a także o zasobach przyrody, bioróżnorodności, zagospodarowaniu powierzchni ziemi, gospodarce odpadami i substancjami chemicznymi. Zakres gromadzonych przez Agencję danych związany jest ściśle z polityką i dorobkiem prawnym UE i będzie się poszerzał w miarę wdrażania strategii zrównoważonego rozwoju i jej wpływu na społeczno-gospodarcze aspekty funkcjonowania Wspólnoty.
Na podstawie krajowych danych oraz informacji uzyskiwanych z innych źródeł, takich jak bazy danych konwencji, Eurostatu, OECD, Europejska Agencja Środowiska wykonuje różnorodne analizy i raporty, ukierunkowane na ocenę realizacji celów zawartych w polityce ekologicznej UE. Trwający proces integrowania polityki ochrony środowiska z kluczowymi sektorami gospodarki, jak również nowe systemy raportowania, będące w przygotowaniu w ramach Szóstego Programu Działań na Rzecz Środowiska UE oraz Wspólnotowej Strategii Zrównoważonego Rozwoju, powodują odejście od klasycznego sposobu raportowania w kierunku ocen opartych na wskaźnikowej analizie przyczynowo-skutkowej. Opracowania Agencji zawierają często prognozy i scenariusze, pełniąc rolę barometru – narzędzia wczesnego ostrzegania instytucji europejskich, w tym Komisji Europejskiej o zagrożeniach w osiąganiu celów Wspólnoty w zakresie ochrony środowiska. Analizy wykonywane przez Agencję wykorzystywane są do modyfikacji dotychczasowej polityki i instrumentów prawnych UE, a także do wskazywania nowych kierunków działań. Agencja zachowuje w swoich sądach daleko idącą obiektywność i nie obawia się wskazywania dziedzin, w zakresie których polityka gospodarcza UE może przyczyniać się do wzrostu zagrożenia środowiska, a instrumenty prawne służące jego ochronie wykazują niewystarczającą skuteczność. Niezależnością analiz i wniosków Agencja zjednała sobie uznanie instytucji i społeczności europejskiej.
Europejska Agencja Środowiska skupia obecnie 18 krajów, w tym 15 krajów członkowskich UE oraz 3 kraje EFTA. Agencja od samego początku swojego działania, kierując się zasadą, iż środowisko i jego zanieczyszczenia nie znają granic, współpracuje z krajami Europy Środkowej i Wschodniej w ramach procesu „Środowisko dla Europy”. Polska podjęła współpracę z Europejską Agencją Środowiska od samego początku jej działania w ramach wielokrajowego programu PHARE.
Za współpracę Polski z Agencją odpowiedzialny jest krajowy punkt kontaktowy, który decyzją kierownictwa resortu ochrony środowiska zlokalizowany został w Głównym Inspektoracie Ochrony Środowiska. Jedną z głównych przesłanek ulokowania krajowego punktu kontaktowego w GIOŚ jest zbieżność celów i zadań Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ) funkcjonującego w oparciu o ustawę o Inspekcji Ochrony Środowiska i koordynowanego przez głównego inspektora ochrony środowiska z systemem informacji o środowisku, tworzonym przez Agencję. Istniejące struktury PMŚ umożliwiły szybkie utworzenie krajowej struktury EIONET i bezproblemowe włączenie się w program pracy realizowany przez Agencję.
Jednym z zadań, w którym Polska obecnie uczestniczy, jest tworzenie europejskich sieci monitoringu powietrza EUROAIRNET oraz monitoringu wód śródlądowych EUROWATERNET. Agencja buduje te sieci w celu zapewnienia reprezentatywnych, wiarygodnych danych o jakości wód i powietrza w Europie. Proces ten odbywa się równolegle zarówno w krajach członkowskich UE, jak i w krajach ubiegających się o członkostwo, w oparciu o kryteria i wymagania opracowane przez Agencję w ścisłym związku z nowymi ramowymi dyrektywami UE w zakresie oceny i zarządzania jakością powietrza oraz zasobami i jakością wód.
W sieci EUROWATERNET funkcjonuje obecnie 136 punktów pomiarowo-kontrolnych zlokalizowanych na polskich rzekach, kilkanaście punktów pomiarowych jakości wód podziemnych oraz 9 jezior, natomiast do sieci EUROAIRNET zaproponowano 49 krajowych stacji pomiarowych. Należy podkreślić, że w chwili obecnej funkcjonujące w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, koordynowanego przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, sieci monitoringu poszczególnych komponentów środowiska w większości spełniają kryteria ustalone dla europejskich sieci obserwacyjnych. Nie oznacza to jednak, że sieci monitoringowe w Polsce nie wymagają doskonalenia i rozwoju. Z uwagi na wchodzące obecnie w życie nowe rozwiązania prawne UE konieczne będzie dostosowanie istniejących sieci pomiarowych i systemów informatycznych do tych wymagań. Konieczny jest również dalszy rozwój systemów zapewnienia jakości, których wdrażanie, wg wymagań norm europejskich, Inspekcja Ochrony Środowiska rozpoczęła już w 1994 r. Na dzień dzisiejszy zaowocowało to uzyskaniem przez wszystkie laboratoria WIOŚ certyfikatów PCBC.
Rząd Polski, podobnie jak innych krajów akcesyjnych, zdecydował o wykorzystaniu możliwości przystąpienia do Europejskiej Agencji Środowiska jeszcze przed przystąpieniem do UE. W listopadzie 2000 r. minister środowiska podpisał ze Wspólnotą Europejską porozumienie w sprawie uczestnictwa Polski w Europejskiej Agencji Środowiska i EIONET, które po dwustronnej ratyfikacji ukonstytuuje nasz status kraju członkowskiego EEA.
Uzyskanie przez Polskę członkostwa w Agencji, chociaż wiąże się z obciążeniami finansowymi także w formie składek, jest ważne zarówno ze względów merytorycznych, jak i politycznych. Przekazywane informacje o stanie środowiska w Polsce stanowią ilustrację postępu w osiąganiu celów polityki ekologicznej kraju, a także w perspektywie polityki UE. Dostęp do informacji o środowisku w innych krajach członkowskich, do materiałów metodycznych i narzędzi informatycznych Agencji i Komisji Europejskiej umożliwia doskonalenie programów implementacyjnych i może przyczynić się do obniżenia kosztów dostosowawczych do wymagań UE w zakresie monitoringu środowiska i zapewnienia swobodnego dostępu do informacji o środowisku. Pomyślnie rozwijająca się współpraca koordynowana przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska w pewnej mierze jest także sprawdzianem zdolności instytucji krajowych do współpracy z agendami UE. Strona wspólnotowa przyjęcie nowych krajów do Europejskiej Agencji Środowiska nazywa „małym rozszerzeniem” i dobrze byłoby, abyśmy zdali ten egzamin pomyślnie.
Zdzisław W. Krajewski
zastępca głównego inspektora
ochrony środowiska