Dr Waldemar Sługocki
W układzie globalnym, europejskim, krajowym, a także regionalnym i lokalnym toczy się od długiego już czasu debata dotycząca, z jednej strony zachowania klimatu, z drugiej natomiast bezpieczeństwa energetycznego. To chyba już naturalne we współczesnym świecie, że dochodzi do ścierania się różnych teorii, stanowisk i argumentów popartych niejednokrotnie licznymi ekspertyzami i badaniami pomiędzy zaangażowanymi stronami. Wydaje się jednak, że wymiar toczącej się debaty jest znacznie szerszy i bardziej złożony, i to na każdym jej poziomie. Retoryka i używane argumenty w dyskusji w wymiarze globalnym, europejskim czy krajowym, znacznie się różnią od tych podnoszonych na poziomie regionalnym czy też lokalnym. Im bliżej danej społeczności tym przybierają one coraz bardziej konkretny wymiar. Dotyczą przecież określonej społeczności, relacji między poszczególnymi jej członkami, pojawiają się różne interesy, a przede wszystkim nie zawsze uzasadnione lęki i obawy. Prowadzenia racjonalnej, merytorycznej, opartej na faktach wymiany poglądów nie ułatwiają pojawiające się mity i stereotypy. A wiedzieć trzeba przecież, na co zwrócono uwagę w rządowej strategii „Polityka energetyczna Polski do roku 2030”, że rodzimy sektor energetyczny stoi obecnie przed poważnymi wyzwaniami. Należy do nich zaliczyć przede wszystkim wysokie zapotrzebowanie na energię, nieadekwatny poziom rozwoju infrastruktury wytwórczej i transportowej paliw i energii, znaczne uzależnienie od zewnętrznych dostaw gazu ziemnego i niemal pełne od zewnętrznych dostaw ropy naftowej oraz zobowiązania w zakresie ochrony środowiska, w tym dotyczące klimatu, powodują konieczność podjęcia zdecydowanych działań zapobiegających pogorszeniu się sytuacji odbiorców paliw i energii. Zatem utrzymanie bezpieczeństwa energetycznego postrzeganego jako bezpieczeństwa dostaw paliw i energii, przez które rozumie się zapewnienie stabilnych dostaw paliw i energii na poziomie gwarantującym zaspokojenie potrzeb krajowych i po akceptowanych przez gospodarkę i społeczeństwo cenach, przy założeniu optymalnego wykorzystania krajowych zasobów surowców energetycznych oraz poprzez dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw ropy naftowej, paliw ciekłych i gazowych nastąpić może między innymi dzięki wykorzystaniu złóż węgla brunatnego. Profesor Zbigniew Kasztelewicz w pracy „Uwarunkowania wydobycia węgla brunatnego i produkcji energii elektrycznej w Polsce i Europie”, zauważa, iż węgiel brunatny jest obecnie najtańszym nośnikiem energii pierwotnej stosowanym do wytwarzania energii elektrycznej w polskiej elektroenergetyce. Obecny poziom wydobycia będzie trwał przez ok. 15 lat, a później będzie spadał, jeżeli nie zostanie uruchomione wydobycie węgla brunatnego na nowych perspektywicznych złożach. Ponieważ energia elektryczna wytwarzana z węgla brunatnego jest w obecnych warunkach najtańsza, to racjonalne i optymalne gospodarowanie zasobami węgla brunatnego jest jednym z ważniejszych zadań w nadchodzącym okresie.
Racjonalne gospodarowanie przestrzenią
Racjonalne gospodarowanie przestrzenią w Polsce możliwe będzie między innymi dzięki przyjętej przez Radę Ministrów „Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030” (KPZK). Bez wątpienia jest to najważniejszy dokument dotyczący ładu przestrzennego w Polsce.
W KPZK zdefiniowano kilka kluczowych pojęć, do których zaliczyć należy między innymi zagospodarowanie przestrzenne rozumiane jako sposób rozmieszczania w przestrzeni Polski podstawowych elementów struktury przestrzennej oraz zachodzące między nimi relacje. Polityka przestrzennego zagospodarowania kraju wskazuje natomiast sposób realizacji wizji przestrzennego zagospodarowania i celów rozwojowych kraju w odniesieniu do terytorium, oddziałując na główne elementy zagospodarowania przestrzennego kraju i zapewniając koordynację o charakterze sektorowym. Polityka przestrzenna będącą częścią polityki rozwoju łączy i koordynuje działania podejmowane na poziomie krajowym z działaniami realizowanymi na poziomie regionalnym i lokalnym. Wreszcie, w przytaczanym dokumencie, wprost wskazano, że planowanie przestrzenne jako narzędzie zarządzania służy formułowaniu celów i zadań polityki przestrzennego zagospodarowania kraju i określa sposób jej realizacji. Natomiast fundamentalnym zadaniem planowania przestrzennego jest wskazywanie możliwości optymalnego wykorzystania przestrzennie zróżnicowanych cech danego obszaru dla osiągnięcia celów rozwojowych, ustalenie rozmieszczenia w przestrzeni i koordynacja w czasie działań rozwojowych, pozwalające na uzyskanie efektu synergii tych działań i jednoczesne zachowanie tych cech terytorium, które wymagają ochrony i gwarantują tworzenie podstaw trwałego i zrównoważonego rozwoju.
Mając powyższe na uwadze za cel strategiczny KPZK 2030 przyjęto:
Efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych – konkurencyjności, zwiększania zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie.
W cytowanym dokumencie zapisano jednocześnie, iż złoża węgla kamiennego i brunatnego, zaliczone do złóż o strategicznym znaczeniu dla bezpieczeństwa energetycznego kraju, są chronione zgodnie z zasadami przyjętymi dla kategorii ochrony złóż kopalin strategicznych. Ochronie poddano w szczególności obszary zalegania złóż węgla brunatnego: „Legnica”, „Gubin”, „Gubin 1” oraz „Złoczew”. Zapis ten był konsekwencją postulatów, które pojawiły się już wcześniej w strategii „Polityka energetyczna Polski do roku 2030”.
Bowiem to już w niej zauważono, że ze względu na stopniowe wyczerpywanie się zasobów węgla kamiennego i brunatnego w obecnie eksploatowanych złożach, planowane jest w horyzoncie do 2030 roku przygotowanie i rozpoczęcie eksploatacji nowych złóż. Z tego względu konieczne jest zabezpieczenie dostępu do zasobów strategicznych węgla, głównie poprzez ochronę obszarów ich występowania przed dalszą zabudową infrastrukturalną nie związaną z energetyką i ujęcie ich oprócz KPZK również w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz długookresowej strategii rozwoju. Dodano jednocześnie konieczność skorelowania w tych dokumentach planów eksploatacji złóż z planami inwestycyjnymi w innych sektorach, np. dotyczącymi infrastruktury drogowej.
Wracając do kreślonych w KPZK planów mających na względzie wykorzystanie zasobów węgla brunatnego zapisano, że podjęto eksploatację złóż węgla brunatnego, a dzięki optymalizacji technologii bezemisyjnych uruchomiono szereg nowych instalacji tego typu w elektrowniach, jak i w wybranych zakładach przemysłowych. Myślę, że w sposób w pełni uzasadniony można by dodać, że wpłynęło to na osiąganie celu strategicznego zakreślonego w „Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030”.