Energia XXIV, cz. 2
Dodatek reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 214 (5684) 13 września 2000 r.

Bezpieczeństwo energetyczne przede wszystkim
Rozmowa z Barbarą Litak-Zarębską, podsekretarzem stanu w Ministerstwie Skarbu Państwa

Co dzieje się aktualnie w sektorze gazowym?

Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. realizowało dotychczas założenia przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 2 kwietnia 1996 roku programu restrukturyzacji organizacyjnej przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, jakim jest PGNiG. Jest to jeden z głównych dokumentów określających kierunki działań zmierzających do restrukturyzacji i przekształceń własnościowych sektora gazowego.

Pozostałymi ważnymi dokumentami są:

 

• Uchwała Sejmu z dnia 9 listopada 1990 r. w sprawie założeń polityki energetycznej Polski do 2010 roku.
• Propozycje w sprawie programów restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego i brunatnego, gazownictwa, elektroenergetyki, ciepłownictwa i przemysłu paliw ciężkich z 19 maja 1992 r.
• Ustalenia KERM z 23 grudnia 1992 r.
• Założenia polityki energetycznej Polski do 2020 roku z 22 lutego 2000 r. opracowane przez Ministerstwo Gospodarki.

Wymienione dokumenty określają cele, warunki, strategię oraz sposoby restrukturyzacji i prywatyzacji sektora gazowego i energetycznego. Ponadto powstały dokumenty na szczeblu ministerstw, niezależnych ośrodków eksperckich i w samym PGNiG S.A. dotyczące szczegółowych aspektów restrukturyzacji i prywatyzacji.

Przyjęty przez Radę Ministrów „Program restrukturyzacji organizacyjnej pp. PGNiG” obejmuje także wykonanie decyzji Urzędu Antymonopolowego (obecnie Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów) nakazujących wydzielenie jednostek organizacyjnych sfery poszukiwania gazu ziemnego i ropy naftowej oraz zaplecza technicznego.

Program rządu realizowany był w trzech etapach.

Pierwszym etapem realizacji programu było przekształcenie PGNiG z przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną. Nastąpiło to 30 października 1996 r., kiedy to PGNiG S.A. zostało wpisane do rejestru handlowego. Zgodnie z ustawą o komercjalizacji i prywatyzacji, zatrudnieni w PGNiG S.A. uzyskali prawo do nabycia akcji w spółce na warunkach preferencyjnych w chwili zbywania akcji przez Ministerstwo Skarbu Państwa. Sporządzony przez PGNiG S.A. rejestr obejmuje około 61500 osób uprawnionych do nieodpłatnego nabycia łącznie 750 milionów akcji spółki o wartości nominalnej 1 PLN za akcję.

W okresie poprzedzającym akt komercjalizacji oraz w pierwszym roku po nim podjęto działania porządkujące strukturę majątkową i organizacyjną. Między innymi przekazano właściwym gminom lub spółdzielniom mieszkaniowym ponad 4,5 tysiąca lokali mieszkalnych. Na bazie ośrodków wypoczynkowych utworzono specjalny oddział, którego zadaniem jest przygotowanie tej struktury do samodzielnego funkcjonowania w formie prawnej spółki prawa handlowego. W oparciu o fragmenty majątku PGNiG S.A. zawiązano spółki, których działalność ma w dużej mierze charakter usługowy i pomocniczy w stosunku do działalności PGNiG S.A.

Drugim etapem programu restrukturyzacji, rozpoczętym w 1997 r., było wyodrębnienie ze struktur PGNiG S.A. oddziałów zaplecza technicznego i poszukiwań. Do końca 1997 r. przygotowano do przekształceń kilkanaście oddziałów. Dla większości tych podmiotów PGNiG jest także dominującym, jeśli nie jedynym, klientem.

Według stanu na dzień 31 grudnia 1997 r. proces restrukturyzacji objął aktywa o łącznej wartości netto ok. 500 milionów złotych, tj. 4,6% majątku trwałego PGNiG S.A. oraz grupę prawie 14 tysięcy pracowników, tj. ok. 30% zatrudnionych w PGNiG S.A. Nowe spółki były zawiązywane w ciągu 1998 r. i generalnie od drugiego półrocza podjęły już działalność.

Przedstawione powyżej dwa etapy programu zostały w dużej mierze przeprowadzone do jesieni 1999 roku.

W trzecim etapie programu rozpoczętej już restrukturyzacji przewiduje się utworzenie w oparciu o składniki majątkowe PGNiG S.A. dwóch spółek, a mianowicie Polskiego Górnictwa Naftowego S.A. i Polskiego Gazownictwa S.A.

W dniu 23 maja 2000 r. Rada Ministrów przyjęła dokument pt. „Zmiana programu restrukturyzacji organizacyjnej państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo”.

Jako główną przyczynę propozycji zastąpienia założeń trzeciego etapu programu z 1996 roku poniżej opisaną strukturą wskazać należy zmiany uwarunkowań, jakie nastąpiły w ciągu ostatnich lat. Do najważniejszych z nich należą: brak uwzględnienia przez program z 1996 r. kwestii prywatyzacji, wprowadzenie w życie nowego prawodawstwa w Polsce i w UE oraz wyrażona przez rząd wola przyspieszenia restrukturyzacji sektora oraz przeprowadzenia procesu prywatyzacji. Przedstawiając w treści założenia restrukturyzacji PGNiG, obowiązujący od 1996 roku dokument wskazuje, iż program nie rozstrzyga, czy państwo chce zachować pełną kontrolę nad systemem gazowniczym, czy zamierza się utrzymać 100% własności Skarbu Państwa, albo w jakiej skali przewiduje się dopuszczenie kapitału krajowego i zagranicznego do własności systemu oraz krajowych złóż węglowodorów i podziemnych magazynów gazu. Ze względu na ich strategiczne znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego państwa (jeden kierunek dostaw) przyjmuje się, że Skarb Państwa zachowa pełną kontrolę nad tą infrastrukturą do 2010 roku.

Przyjęty przez rząd program uwzględnia strategiczne cele rządu polskiego w odniesieniu do sektora gazowego, wśród których wymienić należy: bezpieczeństwo energetyczne państwa, odpowiedni poziom konkurencji w celu ochrony interesów konsumenta, czy wreszcie zapewnienie stabilnego rozwoju gospodarczego kraju. Konieczność osiągnięcia wyżej wymienionych celów, w tym procesu restrukturyzacji i późniejszej prywatyzacji, stanowi również przyczynę zmiany dotychczasowej koncepcji.

Co jest istotą proponowanej przez resort Skarbu Państwa strategii restrukturyzacji i prywatyzacji sektora gazowego?

Przyjęty przez Radę Ministrów program będzie realizowany zgodnie z następującymi założeniami:

 

• odpowiednie części przedsiębiorstwa PGNiG S.A. zostaną wyodrębnione w formie nowo utworzonych spółek: jednej spółki poszukiwawczo-produkcyjnej oraz czterech spółek dystrybucyjnych;
• Skarb Państwa pozostanie akcjonariuszem PGNiG S.A. na bazie pozostałej części majątku oraz pozostałych praw i zobowiązań, w tym kontraktów międzynarodowych na dostawy gazu; PGNiG S.A. prowadzić będzie działalność w szczególności w zakresie zarządzania istniejącymi kontraktami na import gazu, przesyłu i magazynowania;
• przyjmuje się, że przejęcie części pracowników PGNiG S.A. do wydzielonych spółek akcyjnych lub spółek z ograniczoną odpowiedzialnością nastąpi zgodnie z realizowanymi obecnie funkcjami, w trybie artykułu 231 kodeksu pracy;
• z zastrzeżeniem możliwości wcześniejszego zbycia przez PGNiG S.A. akcji/udziałów wydzielonej spółki poszukiwawczo-produkcyjnej, przyjmuje się, że projekt założeń prywatyzacji sektora wraz z koniecznymi rozwiązaniami prawnymi zostanie przedłożony Radzie Ministrów przez Ministra Skarbu Państwa niezwłocznie po przeprowadzeniu na podstawie niniejszego programu wydzielenia i rejestracji spółek ze 100% udziałem PGNiG S.A., jednak nie później niż do końca 2000 r.

Celem planowanej restrukturyzacji sektora gazowego jest również ochrona interesów odbiorców gazu – odbiorców przemysłowych, jak również gospodarstw domowych – co wiąże się z zapewnieniem efektywnego funkcjonowania systemu oraz z możliwością rzeczywistego wywiązywania się z zobowiązań w zakresie świadczenia usług – wobec przewidywanego dynamicznego wzrostu zużycia gazu. Ochrona interesów odbiorców będzie zapewniona poprzez wprowadzenie konkurencji, możliwość wyboru dostawców gazu oraz przejrzystą strukturę sektora umożliwiającą sprawną pracę prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Wobec powyższego działania w zakresie restrukturyzacji organizacyjnej powinny doprowadzić przede wszystkim do zwiększenia wydajności operacyjnej podmiotów stanowiących poszczególne łańcuchy sektora, co z kolei wiąże się z koniecznością zapewnienia warunków dla samofinansowania branży. Jednakże podnosząc kwestię problemu samofinansowania sektora należy zdecydowanie podkreślić, iż jest to problem znacznie szerszy i wykracza poza ramy założeń restrukturyzacji organizacyjnej. Zdolności do prowadzenia rentownej działalności nie zapewni przeprowadzenie – niezależnie od wybranego wariantu – działań jedynie w obszarze restrukturyzacji organizacyjnej. Problem ten wymaga przeprowadzenia długoterminowej restrukturyzacji finansowej, szczególnie w zakresie kosztów stałych oraz zmian systemu kształtowania cen na paliwo gazowe. W wariancie przyjętym przez Radę Ministrów stworzenie warunków do samofinansowania branży będzie umożliwione poprzez wyodrębnienie poszczególnych obszarów działalności w niezależne podmioty. Jasna i czytelna struktura umożliwi, poprzez dostęp organów zarządzających do informacji finansowych, możliwość szybkiej oceny istniejącej sytuacji i podjęcie precyzyjnych działań w celu jej skutecznej poprawy. Natomiast obecny właściciel akcji PGNiG S.A. oraz wierzyciele uzyskają lepszą ocenę ryzyka funkcjonowania poszczególnych spółek, a przez to również możliwość oceny jej kondycji finansowej.

Jaką rolę rezerwuje dla siebie w realizacji tego procesu minister Skarbu Państwa?

Udział ministra Skarbu Państwa w realizacji procesu restrukturyzacji organizacyjnej wynika bezpośrednio z postanowień programu Rady Ministrów, jak również postanowień kodeksu handlowego i statutu spółki.

Zgodnie z programem rządowym, z zastrzeżeniem wcześniejszej możliwości prywatyzacji spółki poszukiwawczo-produkcyjnej, przyjmuje się, że projekt założeń prywatyzacji sektora wraz z koniecznymi rozwiązaniami prawnymi zostanie przedłożony Radzie Ministrów przez ministra Skarbu Państwa niezwłocznie po przeprowadzeniu na podstawie programu wydzielenia i rejestracji spółek ze 100% udziałem PGNiG S.A., jednak nie później niż do końca 2000 r. Zatem, do końca 2000 roku minister Skarbu Państwa złoży ponowny wniosek z proponowaną strategią prywatyzacji sektora.

MSP uważa, że poprzedzenie decyzji o strategii prywatyzacji gruntownymi analizami umożliwi przyjęcie przez Radę Ministrów optymalnych rozwiązań oraz nie doprowadzi do opóźnienia harmonogramu prywatyzacji. Minister Skarbu Państwa uważa, że działanie wedle powyższej propozycji pozwala na prywatyzację większości sektora do końca 2001 roku.

Uwzględniając powyższe należy stwierdzić, iż zaproponowana przez ministra Skarbu Państwa propozycja etapowego działania umożliwi sprawniejsze prowadzenie restrukturyzacji PGNiG S.A. pod kontrolą Rady Ministrów.

Równocześnie, program Rady Ministrów przewiduje, że wydzielenie spółek funkcjonalnych nastąpi na podstawie planu podziału PGNiG S.A. Program zakłada, że plan ten sporządzi Zarząd PGNiG S.A. w uzgodnieniu z ministrem Skarbu Państwa. Należy jednocześnie podkreślić, iż poza monitorowaniem realizowanych przez spółkę prac związanych z wprowadzeniem programu oraz dokonywaniem wraz ze spółkami uzgodnień w tym zakresie, związanie przyszłych spółek funkcjonalnych będzie wymagało zgody walnego zgromadzenia akcjonariuszy.

Jak wygląda najbliższa przyszłość Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa?

Wymienione już spółki funkcjonalne, które będą wydzielone z PGNiG S.A. zostaną poddane procesowi prywatyzacji zgodnie z programem rządowym, którego projekt przedłoży w br. minister Skarbu Państwa. Sadzę, że proces prywatyzacji rozpocznie się w 2001 r., o założeniach i szczegółowym harmonogramie zdecyduje Rada Ministrów.

Mówiąc o przyszłości PGNiG S.A., pragnę wyrazić następujący pogląd: przyszłość tej firmy i generalnie sektora gazowego działającego w nowej strukturze organizacyjnej zależy w dużym stopniu od spełnienia celów i oczekiwań wobec przygotowanego programu restrukturyzacji. Proces restrukturyzacji ma na celu przekształcenie polskiego sektora gazowego w strukturę umożliwiającą osiągnięcie celów priorytetowych, w tym również stałe zwiększanie efektywności działania sektora gazowego przy zrównoważonym rozwoju wszystkich spółek utworzonych w procesie realizacji niniejszego programu.

Celem programu jest również stworzenie warunków do poprawy sytuacji ekonomiczno-finansowej PGNiG S.A., między innymi z uwagi na gwarantowane przez Skarb Państwa zobowiązania PGNiG S.A.

Jak widzi pani minister kwestię zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju?

Jest to najważniejszy cel prowadzonej przez rząd polityki energetycznej, w tym także w odniesieniu do sektora gazowego. W ustawie Prawo energetyczne bezpieczeństwo energetyczne zostało zdefiniowane jako „stan gospodarki umożliwiający pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię, w sposób technicznie i ekonomicznie uzasadniony, przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska”. Zapewnienie tego bezpieczeństwa to także główny cel restrukturyzacji sektora gazowego.

Dla utrzymania bezpieczeństwa dostaw gazu głównym problemem „pokrycia bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców” jest fakt znacznego uzależnienia Polski od importu tego paliwa, co więcej, importu tylko z jednego kierunku. Zabezpieczenie utrzymania wystarczających dostaw gazu w Polsce sprowadza się więc do optymalizacji poziomu wydobycia krajowego, maksymalizacji odnawiania złóż krajowych poprzez szeroko zakrojone poszukiwania, zabezpieczenia dostaw gazu z importu m.in. poprzez dywersyfikację źródeł oraz utrzymania wymaganego prawnie poziomu strategicznych i operacyjnych zapasów gazu.

Z uwagi na to, że zgodnie z wymogami UE monopol na import gazu do Polski będzie musiał ulec zmianie być może już w latach 2003-2005, szczególnie ważne jest rozwiązanie w ramach realizacji przyjętego przez rząd programu restrukturyzacji sektora gazowego kwestii, które mają istotne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego państwa.

Z chwilą pełnej liberalizacji rynku gazu istniejący w Polsce sektor gazowy byłby narażony na ogromne ryzyko finansowe, a państwo na ryzyko związane z bezpieczeństwem dostaw, gdyby nie zostały uregulowane takie kwestie, jak udział w kontraktach „bierz lub płać” wszystkich przyszłych importerów gazu do Polski oraz wymóg dywersyfikacji źródeł gazu przez wszystkich przyszłych importerów gazu.

Regulacja tych kwestii winna być dokonana przez system koncesji.

W porównaniu z krajami Europy Zachodniej udział gazu w bilansie energetycznym państwa jest w obecnej chwili niewielki. Należy przypuszczać, że poziom ten będzie wzrastał. Dlatego niezbędne jest zabezpieczenie rozwoju sieci przesyłowych i dystrybucyjnych oraz systemu opomiarowania, aby były one w stanie umożliwić sprawne funkcjonowanie systemu gazowego w sytuacji rosnącego popytu. Z drugiej strony należy zapewnić odpowiednią kontrolę ekonomiczną tych inwestycji. Równoczesne osiągnięcie tych celów ma szanse powodzenia w warunkach dyscypliny rynkowej i dostępu sektora do rynków kapitałowych lub kapitału inwestorów strategicznych. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo realizacji nieekonomicznych inwestycji „na wyrost”.

Co dałoby się powiedzieć o rozmowach ze stroną norweską na temat dostaw gazu?

Prowadzone ze stroną norweską rozmowy są efektem przyjętej w 1992 r. przez rząd zasady dywersyfikacji dostaw gazu do Polski. Zgodnie z tą zasadą import gazu winien być prowadzony z dwóch kierunków: wschodniego (Rosja) i północnego (Morze Północne). Podnoszone w dyskusjach kwestie dywersyfikacji dostaw gazu z kierunku północnego, w tym również opłacalności tej inwestycji dla strony norweskiej, której opłacalność tę gwarantowałaby dostawa 10 mld m3 rocznie oraz miejsca odbioru tego gazu w Niechorzu, nie są niczym nowym, gdyż omawiano je już w 1992 roku. Założenia dywersyfikacji dostaw gazu z kierunku północnego i wschodniego nie były realizowane równolegle. W efekcie zawartych w latach 1993-1995 porozumień i umów na wieloletnie dostawy gazu z Rosji istotnie zmniejszył się margines dywersyfikacji dostaw gazu z kierunku północnego. W ramach realizacji programu dywersyfikacji dostaw gazu z kierunku północnego premierzy Polski i Norwegii podpisali dwa porozumienia: w maju 1999 r. na realizację tak zwanego małego kontraktu obejmującego dostawy do Polski 0,5 mld m3 rocznie gazu norweskiego oraz w lipcu 2000 roku, przewidujące podpisanie wieloletniej umowy na dostawę gazu norweskiego do Polski w ilości 5 mld m3 rocznie. Kontrakt ten ma być podpisany do końca 2000 r. Rozwiązanie problemu monopolistycznej pozycji jednego źródła importu gazu jest szczególnie istotne w kontekście zbliżającej się liberalizacji rynku gazu. Zapewniające równocześnie stabilizację dostaw gazu rozwiązanie tego problemu może nastąpić jedynie w wyniku zawarcia innego dużego i wieloletniego kontraktu. Stąd też zasadne jest stwierdzenie, że nie należy podejmować działań, które prowadziłyby do rozdrobnienia umów na dostawę gazu. Działania takie są niewskazane także dlatego, że mamy niewiele możliwości dywersyfikacji źródeł dostaw gazu.

W jaki sposób dywersyfikacja źródeł dostaw gazu odłoży się na mapie rurociągów?

Zasadą jest, że dostawca dużej ilości gazu określa warunki jego przesyłania. Tak też będzie w przypadku zawarcia kontraktu na dostawę gazu z Norwegii w ilości 5 mld m3 rocznie. Kwestia ta jest jednoznacznie i stanowczo stawiana w toczących się rozmowach. W tej sytuacji nagłośniona w prasie oferta przedmiotu trzeciego, w sprawie budowy rury Bernau – Szczecin jako drogi przesyłu między innymi gazu z dużego kontraktu norweskiego ma cechy „uszczęśliwiania” stron kontraktu „na siłę”. Takie działanie mogłoby się zakończyć tym, że do zawarcia dużego kontraktu norweskiego w ogóle by nie doszło, a to utwierdziłoby istniejący w Polsce monopol importu z jednego źródła, czyli z Rosji. Chyba, że o to właśnie chodzi?

 

• Informacje o Ministerstwie Skarbu Państwa