Ochrona Środowiska XI – Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO 2000
Dodatek reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 271 (5741) 21 listopada 2000 r.

Narodowy Fundusz przyjazny samorządom
Rozmowa z Kazimierzem Kujdą, prezesem Zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Pogarszająca się kondycja finansowa podmiotów gospodarczych i jednostek samorządu terytorialnego utrudnia realizację inwestycji ekologicznych w Polsce, warunkujących spełnienie unijnych standardów. W jaki sposób Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej powołany przed 11 laty, pomaga inwestorom w przezwyciężaniu tych trudności?

Narodowy Fundusz jest największym partnerem finansowym samorządów odpowiedzialnych za realizację inwestycji ekologicznych. Wspiera zadania służące poprawie stanu czystości wód i powietrza, ochronie powierzchni ziemi przed zanieczyszczeniami, ochronie lasów i zachowaniu unikatowych oraz zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt. Szczegółowe kierunki jego działań do 2003 roku wytycza strategia zatwierdzona w lutym br. przez ministra środowiska i zaakceptowana przez Sejm i Senat RP. Zgodnie z tym dokumentem misją Narodowego Funduszu jest wspieranie realizacji konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju kraju oraz wynikających z niej celów i zadań polityki ekologicznej państwa. W oparciu o te cele, w ramach współpracy z Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, uzgadniane są przedsięwzięcia priorytetowe. Sprzyja to finansowaniu zadań o dużej skali, ale większość programów Narodowego Funduszu jest tak zdefiniowana, że mogą z nich korzystać również gminy. Początkowo finansowano drobne przedsięwzięcia, rozrzucone w różnych miejscowościach, np. małe oczyszczalnie ścieków. Teraz realizuje się jedną wspólną inwestycję, inicjowaną przez związki gmin, która przynosi o wiele większy efekt ekologiczny. Tak samo jest z odpadami, gdzie sama budowa wysypiska już nie wystarcza. Prawidłowa gospodarka obejmuje działania kompleksowe: segregację odpadów, recykling, odzyskiwanie surowców do przerobu, a składowanie tylko balastu, którego nie da się już wykorzystać. Takie inwestycje są oczywiście za drogie dla jednej gminy, dlatego starają się je wykonywać wspólnie. Samorządy mają wówczas o wiele większe szanse na ich dofinansowanie ze środków Narodowego Funduszu w formie preferencyjnych pożyczek, dotacji czy też dopłat do oprocentowania kredytu komercyjnego. Sporo gmin korzysta już z takich możliwości.

Barierą dla ich działań inwestycyjnych przy zaciąganiu zobowiązań finansowych są jednak ograniczenia wynikające z przepisów prawa. Czy Narodowy Fundusz bada kondycję finansową samorządów ubiegających się o wsparcie z jego środków?

Jest to warunek obligatoryjny wynikający z ustawy o finansach publicznych. Narodowy Fundusz przy udzielaniu wsparcia na realizację inwestycji ekologicznych zawsze bada kondycję finansową gmin. Jeżeli zadłużenie jednostki samorządowej nie przekracza łącznie z naszą pożyczką 60% jej dochodów w danym roku budżetowym oraz 15% spłaty rat zaciągniętych kredytów, to Narodowy Fundusz może przyznać pożyczkę na preferencyjnych warunkach. Jeśli natomiast zadłużenie gminy jest większe, to nie ma podstaw do jej udzielenia . W szczególnie uzasadnionych przypadkach może wówczas zaproponować pomoc finansową w formie dotacji. Od 1989 roku samorządom przyznano ponad 800 pożyczek na kwotę przekraczającą 2.225 mln zł, tyle samo dotacji na sumę prawie 412 mln zł i ponad 400 preferencyjnych kredytów w wysokości 654 mln zł. Środki te wykorzystano głównie na dofinansowanie budowy oczyszczalni ścieków, sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, na porządkowanie gospodarki odpadowej, budowę wysypisk i zakładów utylizacji odpadów komunalnych i przemysłowych, rekultywację terenów zdegradowanych działalnością przemysłową i wydobywczą. W wielu miastach i gminach zlokalizowanych m.in. na obszarach szczególnej ochrony środowiska zmodernizowano magistrale ciepłownicze, wybudowano nowe sieci i węzły cieplne, a także rozbudowano obiekty o nowoczesne kotłownie gazowe i olejowe. W ciągu 9 miesięcy tego roku podpisaliśmy z samorządami 39 umów pożyczek na kwotę 133 mln zł i 24 umowy dotacji na sumę prawie 24 mln zł. Dla przykładu gmina Tarnowo Podgórne otrzymała preferencyjną pożyczkę w wysokości 26,5 mln zł na dofinansowanie budowy kanalizacji sanitarnej, która obejmuje aż 12 miejscowości, a miasto i gmina Sochaczew skorzystało z pożyczki w wysokości 12 mln zł na modernizację systemu ciepłowniczego.

Od czego zależy udział Narodowego Funduszu w finansowaniu ekologicznych przedsięwzięć?

Podstawowym warunkiem udziału NFOŚiGW w finansowaniu zadań w dziedzinie ochrony środowiska jest charakter projektowanego przedsięwzięcia, zgodnego z weryfikowaną rokrocznie listą programów priorytetowych, a także jego zakres. Są to zadania o zasięgu ogólnokrajowym lub ponadregionalnym, zlokalizowane na obszarach szczególnej ochrony środowiska oraz duże programy, wynikające z międzynarodowych zobowiązań Polski. Każda inwestycja musi charakteryzować się uzyskaniem określonego efektu ekologicznego, niezależnie od tego czy jest to duża oczyszczalnia ścieków, zakład utylizacji odpadów, modernizacja systemu grzewczego, czy też organizowanie konkursów ekologicznych albo redagowanie wkładki ekologicznej w czasopiśmie o określonym nakładzie. Pod uwagę bierze się także efektywność ekonomiczną przedsięwzięcia oraz udział finansowy Narodowego Funduszu w jego realizacji. Wnioskodawcy ubiegający się o dofinansowanie muszą wykazać pełne zbilansowanie kosztów zadania oraz wykazać, że nie zalegają z uiszczaniem opłat i kar ekologicznych, stanowiących jedne z dochodów Narodowego Funduszu. Klarowne założenia pozwalają na efektywne analizowanie projektów pod względem ilości usuwanych zanieczyszczeń, stopnia likwidacji zagrożeń środowiskowych, stosowanych technologii, kosztów jednostkowych uzyskania efektu ekologicznego, a także źródeł finansowania inwestycji. Zasady udzielania pomocy ze środków Narodowego Funduszu, listy programów i przedsięwzięć priorytetowych oraz kryteria ich wyboru, uchwalane są corocznie przez Radę Nadzorczą i akceptowane przez ministra środowiska.

We wrześniu Rada Nadzorcza Narodowego Funduszu uchwaliła nowe kryteria wyboru przedsięwzięć, które będą dofinansowane z jego środków w 2001 roku. Jaka jest różnica w stosunku do obecnie obowiązujących?

Ogólne zasady są takie same, chociaż sposoby i metody optymalnego wyboru projektów oraz doboru właściwego instrumentu finansowania podlegają ciągłemu doskonaleniu. W uchwalonych przez Radę Nadzorczą nowych kryteriach zmodyfikowano system oceny dostosowując go do listy przedsięwzięć priorytetowych, które obowiązywać będą w 2001 roku.

System ten umożliwia porównywanie wszystkich wniosków o udzielenie pomocy finansowej w ramach poszczególnych programów, a następnie umieszczenie ich na ekologicznej liście rankingowej stosownie do liczby uzyskanych punktów. Przedsięwzięcia o największym efekcie ekologicznym, zlokalizowane na terenach zagrożonych lub objętych szczególną ochroną środowiska mają największe szanse na dofinansowanie ze środków Narodowego Funduszu. Określone w ten sposób warunki umożliwiają wspieranie zadań mających kluczowe znaczenie dla ochrony i kształtowania środowiska naturalnego w Polsce, realizacji zobowiązań międzynarodowych, a także procesów dostosowawczych do członkostwa w Unii Europejskiej. Kryteria oceny i wyboru przedsięwzięć w poszczególnych dziedzinach zostaną wkrótce opublikowane w informatorze i będą powszechnie dostępne dla zainteresowanych. Zostaną również umieszczone na stronie internetowej Narodowego Funduszu www.nfosigw.gov.pl. Zgodnie z obowiązującymi procedurami wnioski o udzielenie pomocy finansowej rozpatrywane są od ubiegłego roku w dwóch sesjach – zimowej i letniej. Najbliższa sesja przewiduje składanie kart informacyjnych do 15 stycznia 2001 roku na dofinansowanie przedsięwzięć w drugiej połowie 2001 roku.

Od przyszłego roku istotnej zmianie ulegają zasady udzielania pomocy finansowej jednostkom samorządu terytorialnego ze środków NFOŚiGW na realizację inwestycji ekologicznych w 2001 roku. Na czym polegają te zmiany?

Nowe regulacje wynikają z konieczności dostosowania działań Narodowego Funduszu do zmian zachodzących w jego otoczeniu. Od kilku lat ulega pogorszeniu sytuacja ekonomiczna wielu gmin i powiatów. Przy nadmiernych obciążeniach budżetu wydatkami na szkolnictwo, ochronę zdrowia czy tworzenie nowych miejsc pracy brakuje środków na realizację inwestycji ekologicznych zalecanych przez Unię Europejską w procesie dostosowawczym. Aby sprostać tym wymaganiom, samorządy, które są najliczniejszą grupą beneficjentów Narodowego Funduszu (prawie 67%), muszą mieć łatwiejszy dostęp do publicznych pieniędzy. To właśnie zadecydowało o wprowadzeniu od stycznia 2001 roku nowych zasad oprocentowania pożyczek dostosowanych do ich faktycznych możliwości finansowych. Wnikliwa analiza ekonomiczna przychodów i wydatków jednostek samorządu terytorialnego, dokonana przy współpracy Regionalnych Izb Obrachunkowych i Centrum Badań Regionalnych, pozwoliła na zhierarchizowanie gmin i powiatów według kryteriów dochodów budżetowych na jednego mieszkańca w 1999 roku. W oparciu o przeprowadzoną analizę budżetów oraz zakres wykonywanych zadań wyodrębniono 4 grupy jednostek samorządu terytorialnego: Warszawę i gminy warszawskie, powiaty ziemskie, miasta na prawach powiatu (powiaty grodzkie) i pozostałe gminy. Zarówno miasta na prawach powiatu, jak i pozostałe gminy podzielono na 4 grupy według wskaźnika ogólnych dochodów na jednego mieszkańca. Najwyższe oprocentowanie pożyczek w wysokości 0,65 stopy redyskontowej weksli przypisano Warszawie i gminom warszawskim, miastom na prawach powiatu o dochodach powyżej 2.045 zł na jednego mieszkańca oraz gminom o dochodach przekraczających 1.350 złotych (10% gmin w Polsce). Oprocentowaniem na poziomie 0,5 s.r.w. objęto miasta na prawach powiatu o dochodach od 1.731 do 2.045 zł i gminy miejskie i miejsko-wiejskie o dochodach od 1.051 do 1.350 zł (35% gmin). Korzystniejsze oprocentowanie w wysokości 0,3 s.r.w. przewidziano dla powiatów ziemskich, miast na prawach powiatu o dochodach w granicach od 1.416 do 1.730 zł i gmin o dochodach od 931 do 1050 zł (40% gmin). Najbardziej na tym podziale skorzystały powiaty grodzkie o dochodach poniżej 1.415 zł, dla których oprocentowanie ustalono na poziomie 0,1 s.r.w. oraz pozostałe gminy o dochodach poniżej 930 zł (15% gmin). Dla tych gmin będzie udzielana dotacja w wysokości 30% wnioskowanej kwoty. Korzystniejsze zasady oprocentowania pożyczek, w porównaniu z rokiem bieżącym, zachęcą z pewnością gminy do realizowania inwestycji ekologicznych, przybliżających Polskę do standardów Unii Europejskiej. Różnica jest bowiem istotna, gdyż 0,1 s.r.w. odpowiada obecnie oprocentowaniu na poziomie 2,15% w skali rocznej – podczas gdy najniższe oprocentowanie pożyczek w 2000 roku wynosiło 0,5 s.r.w., tj. 10,75%. Narodowy Fundusz będzie analizował wprowadzane od 2001 roku zasady w praktyce i uwzględniał opinie, a także sugestie korzystających z nich wnioskodawców. Pozwoli to na doskonalenie tych zasad w przyszłości.

Rozbudowa i modernizacja oczyszczalni ścieków w Śremie.

Czy nowy model preferencyjnego dofinansowania przedsięwzięć ekologicznych obejmuje tylko samorządy, czy także inne podmioty korzystające z finansowego wsparcia Narodowego Funduszu?

Zasady te zostały rozszerzone również na inne podmioty, ale wymiar oprocentowania w zależności od rodzaju i charakteru dofinansowanych przedsięwzięć ustalono na poziomie od 0,4 do 0,75 s.r.w. W sposób bardziej preferencyjny niż w roku bieżącym potraktowano najwaźniejsze dziedziny, na które Narodowy Fundusz udziela finansowego wsparcia. Przy udzielaniu pożyczek na likwidację niskiej emisji, realizację przedsięwzięć związanych z wykorzystywaniem odnawialnych źródeł energii, rekultywacją terenu, monitoringiem, ochroną przyrody i hodowlą lasów, a także ochroną przed hałasem – stosowane będzie oprocentowanie 0,4 s.r.w. Na przedsięwzięcia związane z ochroną wód i gospodarką wodną, zagospodarowaniem odpadów oraz rozwojem produkcji aparatury kontrolno-pomiarowej służącej ochronie środowiska i gospodarce wodnej oprocentowanie ustalono na poziomie 0,5 s.r.w. Przedsięwzięcia prowadzące do zmiany technologii na mniej uciążliwe dla środowiska, związane z rozwojem produkcji urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej, racjonalizacji zużycia energii i wody, ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza, zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń i odpadów, w tym wprowadzania czystszej produkcji oraz odsiarczania kopalin energetycznych objęto oprocentowaniem w wysokości 0,65 s.r.w. Na uruchomienie i rozwój produkcji wyrobów o zmniejszonej uciążliwości dla środowiska przyjęto oprocentowanie na poziomie 0,75 s.r.w.

Należy zaznaczyć, iż przy udzielaniu pożyczek w ramach linii kredytowych utworzonych po 1 stycznia 2001 r. ze środków Narodowego Funduszu będzie stosowany wskaźnik oprocentowania w przedziale 0,4 – 0,6 s.r.w.

Wysokość oprocentowania pożyczek wyższych niż 10 mln zł zostanie ustalona w drodze negocjacji i nie może być niższa od wartości wcześniej podanych i wyższa niż 0,85 s.r.w. Nowa koncepcja bardziej preferencyjnego dofinansowania przedsięwzięć zaproponowana przez Zarząd Narodowego Funduszu zyskała akceptację Rady Nadzorczej, która zmieniła na początku października przyjęte w czerwcu br. mniej korzystne zasady udzielania pomocy finansowej ze środków Narodowego Funduszu. Minister środowiska odniósł się do nich również z aprobatą.

Pozostałe zasady dofinansowania przedsięwzięć w 2001 roku nie uległy zmianie?

Wprowadzono drobne korekty dotyczące zasad przyznawania dotacji i częściowego umorzenia pożyczek. Przewiduje się zwiększenie dla samorządów wymiaru dotacji do 30% wnioskowanej kwoty. Korzystniejsze będą również warunki częściowego umarzania pożyczek po spełnieniu zobowiązań wynikających z zawartej umowy. Do 15% podniesiono pułap dla kwot nie przekraczających 10 mln zł, natomiast 10% zachowano dla pożyczek powyżej tej sumy. Nowe zasady udzielania i umarzania pożyczek oraz udzielania dotacji ze środków NFOŚiGW w 2001 roku są próbą zróżnicowania jednostek samorządu terytorialnego pod względem potencjału rozwojowego, która umożliwi stworzenie warunków do wyrównywania różnic regionalnych w niedoborze infrastruktury ekologicznej, sprzyjając pobudzaniu lokalnych inicjatyw. Pogłębiona analiza efektów tej działalności będzie podstawą do dalszego modyfikowania sposobów i form preferencyjnego dofinansowania przedsięwzięć realizowanych przez samorządy ze środków Narodowego Funduszu. Ma to szczególne znaczenie w związku z koniecznością dostosowania infrastruktury w dziedzinie ochrony środowiska do standardów unijnych.

Zachętą dla samorządów do inwestowania w ochronę środowiska są również wysokie nagrody dla uczestników konkursów na ekologiczne inwestycje, organizowanych od kilku lat przez Narodowy Fundusz. Podczas Międzynarodowych Targów Ekologicznych POLEKO w Poznaniu uhonorowani zostaną tegoroczni laureaci.

Przed kilkoma miesiącami Narodowy Fundusz ogłosił dwa konkursy. Pierwszy na najlepiej pracującą oczyszczalnię ścieków komunalnych spośród wykonanych i oddanych do eksploatacji w latach 1996-1999, dofinansowaną ze środków NFOŚiGW, którego pierwsza edycja odbyła się w roku 1997 i drugi konkurs na najlepiej rozwiązaną gospodarkę wodno-ściekową na terenach wiejskich. Laureaci pierwszego konkursu otrzymają łącznie nagrody w wysokości 2 mln zł, a drugiego – 17,5 mln zł. Ich wysokość bardzo mobilizuje samorządy do aktywnego uczestnictwa w takiej rywalizacji. Kompleksowe porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej jest niezwykle pożyteczne dla ochrony środowiska i odpowiada unijnym oczekiwaniom. W obu konkursach do oceny jurorów zgłoszono prawie 150 obiektów. W drugim dniu targów uroczyście wręczymy nagrody zwycięzcom. W ubiegłym roku na POLEKO uhonorowaliśmy laureatów konkursu na zagospodarowanie odpadów na terenach wiejskich. Jest to cenna inicjatywa Narodowego Funduszu, mobilizująca małe i średnie gminy do prowadzenia nowoczesnej i bezpiecznej gospodarki odpadami. Wieloletnie zaniedbania wielu polskich gmin zostały w ostatnim okresie uporządkowane dzięki tej inicjatywie. W dotychczas rozstrzygniętych 3 edycjach konkursu wzięły udział 423 gminy i związki gmin. Dla 241 samorządów Narodowy Fundusz przyznał nagrody i wyróżnienia na łączną kwotę prawie 75 mln zł za wybudowanie nowych składowisk, rekultywację dzikich wysypisk, stworzenie systemu odbioru odpadów komunalnych, wprowadzenie selektywnej zbiórki surowców wtórnych, takich jak stłuczka szklana, makulatura, złom metali i odpady tworzyw sztucznych. Stosowanie przez Narodowy Fundusz różnorodnych form wspierających działania samorządów w dziedzinie ochrony środowiska pozwoli Polsce na szybsze i bardziej skuteczne spełnienie unijnych oczekiwań.

Rozmawiała Jolanta Czudak-Kiersz

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
02-673 Warszawa, ul. Konstruktorska 3a
tel. (022) 849-22-80, fax (022) 849-72-72
e-mail: [email protected]
http://www.nfosigw.gov.pl

• Informacja o Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska