Nasze Zdrowie II
Dodatek promocyjno-reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 140 (6823) 17 czerwca 2004 r.

Nowe perspektywy

Antykoncepcja hormonalna

Wypowiedź prof. dr. hab. Stanisława Radowickiego z II Katedry i Kliniki Położnictwa i Ginekologii Akademii Medycznej, konsultanta krajowego w dziedzinie położnictwa i ginekologii

Doustna antykoncepcja hormonalna jest najbardziej popularną metodą zapobiegania niepożądanej ciąży. Zgodnie z opublikowanymi niedawno informacjami Światowej Organizacji Zdrowia szacuje się, że ten rodzaj antykoncepcji obecnie stosuje na świecie ponad 100 mln kobiet.

W roku 1956 dr Gregory Pincus opracował obowiązującą do dzisiaj formułę doustnej tabletki antykoncepcyjnej. Składa się ona z dwóch hormonów: estrogenu i progestagenu. Proporcje tych składników oddziałują w określony sposób na układ hormonalny kobiety zapobiegając owulacji. Oznacza to, że pod ich wpływem nie dochodzi do rozwoju pęcherzyka Graafa, a więc komórka jajowa nie może być uwolniona z jajnika.

Współczesna tabletka antykoncepcyjna w sposób istotny różni się od swego pierwowzoru. Cechuje ją niska zawartość hormonów – składnik estrogenny został zredukowany 10-krotnie, zaś progestagenny aż 20-krotnie. Powyższe zmiany były możliwe dzięki postępowi nauk medycznych. Dokładniej poznaliśmy grę hormonalną, nieodzowną nie tylko dla prawidłowego przebiegu cyklu miesiączkowego, ale i najważniejszego w nim zjawiska, jakim jest owulacja. Na przestrzeni minionych lat zsyntetyzowano wiele hormonów zarówno z grupy estrogenów, jak i z grupy progestagenów. Większość tych substancji znalazła zastosowanie kliniczne, umożliwiając powstanie nowych, różniących się od siebie zarówno składem, właściwościami, jak i dawkami leków antykoncepcyjnych.

Okazało się też, że doustne hormonalne środki antykoncepcyjne stały się ważnymi lekami w terapii wielu schorzeń ginekologicznych, takich jak: bolesne i obfite miesiączkowanie, zespół napięcia przedmiesiączkowego, endometriozy, zespołu policystycznych jajników, nadmiernego owłosienia, trądziku, łojotoku oraz w leczeniu różnego rodzaju zaburzeń cyklu miesiączkowego.

Tabletka antykoncepcyjna, podobnie jak wszystkie leki przyjmowane drogą doustną, jest wchłaniana w jelicie i metabolizowana (podlega procesom biodegradacji) w wątrobie. W efekcie tych przemian powstają metabolity estrogenów i progestagenów, które są aktywne biologicznie, tj. wykazują działanie zarówno antykoncepcyjne, jak i pozaantykoncepcyjne. Oznacza to także, że nowoczesne tabletki antykoncepcyjne, o niskiej zawartości hormonów, charakteryzują się jednakowym wysoce skutecznym działaniem antykoncepcyjnym, ale różnią się działaniem pozaantykoncepcyjnym, np. z odmiennym skutkiem hamują łojotok.

Podstawowym warunkiem skutecznego działania doustnych leków antykoncepcyjnych jest regularne ich przyjmowanie. W przeciwnym razie dochodzi do zmniejszenia pewności antykoncepcyjnej tabletki, odnosi się to zwłaszcza do nowoczesnych, najczęściej stosowanych preparatów niskodawkowych, tj. takich, które zawierają mniej niż 50 mg estrogenu w jednej tabletce.

Przeprowadzone w kilku krajach europejskich badania wykazały, że aż 36% kobiet podało, że w ciągu jednego cyklu zapomniało przyjąć o czasie jedną lub więcej tabletek. Podobne badania wykonane w Polsce przez OBOP pokazały, że 30% kobiet obawia się, że zapomni przyjąć tabletki o czasie, a 12% popełni ten błąd. Ten stan rzeczy odpowiedzialny jest za to, że skuteczność praktyczna doustnych tabletek antykoncepcyjnych jest znacząco niższa od teoretycznej.

Fakt metabolizowania, omawianych leków, głównie w wątrobie jest zasadniczą przyczyną nadmiernego pobudzenia metabolizmu komórek wątrobowych (hepatocytów) i ujawnienia się działań ubocznych pigułki. Można tego uniknąć zmieniając rodzaj podawanej tabletki, ale niesie to za sobą kolejne niedogodności w postaci kolejnej wizyty u lekarza. Nową formą antykoncepcji hormonalnej jest plaster antykoncepcyjny, który pozwala dostarczyć drogą przezskórną hormony w celu uzyskania pełnego zahamowania owulacji. Profil farmakokinetyczny systemu przezskórnego cechuje stałe uwalnianie hormonów, w przeciwieństwie do profilu antykoncepcji doustnej, charakteryzującej się wysokimi wzrostami i spadkami stężeń hormonów charakterystycznymi dla tej drogi podania leku.

Mechanizm działania plastra jest identyczny jak pigułki, tj. hamuje wystąpienie owulacji, wywołuje zmiany w śluzie szyjki macicy (co uniemożliwia wniknięcie plemników do macicy), wywołuje zmiany w błonie śluzowej macicy, czyniąc ją niepodatną na zagnieżdżenie się komórki jajowej.

Plaster jest ultracienkim systemem transdermalnym typu matrycowego, składającym się z trzech warstw. Warstwę wewnętrzną stanowi substancja klejąca, zapewniająca prawidłową przyczepność plastra do skóry i równocześnie pozwalająca na swobodną dyfuzję hormonów znajdujących się w warstwie środkowej. Warstwą zewnętrzną, ochronną jest specjalnie spreparowany poliester. Należy podkreślić, że konstrukcja plastra zawiera system mikroporów, umożliwiających prawidłowe oddychanie i odprowadzenie pary wodnej z powierzchni skóry, na którą został nalepiony.

Taka budowa pozwala także na precyzyjne, stałe uwalnianie (dawkowanie) zawartych w nim substancji czynnych. Są to etynyloestradiol (składnik estrogenny) oraz norelgestromin (składnik progestagenny). Norelgestromin jest aktywnym biologicznie metabolitem norgestimatu, progestagenu często stosowanego w doustnych środkach antykoncepcyjnych.

Pierwszy na świecie antykoncepcyjny plaster nosi nazwę EVRA. Opakowanie zawiera trzy plastry. Pierwszy plaster przylepia się w pierwszym dniu cyklu (czyli pierwszym dniu miesiączki), kolejne w odstępie siedmiu dni – drugi w ósmym, a trzeci w piętnastym dniu cyklu. Czwarty tydzień to tydzień bez plastra. W tym czasie powinna wystąpić miesiączka. Po upływie czwartego tygodnia należy rozpocząć stosowanie preparatu przez trzy kolejne tygodnie + tydzień przerwy. Zawsze należy stosować tylko jeden plaster, tzn. zdjąć zużyty plaster przed przyklejeniem nowego. Nowy plaster powinien być naklejony bezpośrednio po zdjęciu poprzedniego.

Preparat można nosić w czterech okolicach ciała: na pośladkach, na podbrzuszu, górnej części tułowia i na ramieniu. Każdy kolejny powinien być przyklejony w innym miejscu, by uniknąć ewentualnych podrażnień. Nie należy nosić go na piersiach.

Dotychczasowe doświadczenia kliniczne obejmujące ponad 3300 kobiet stosujących plaster antykoncepcyjny EVRA wykazały, że skuteczność antykoncepcyjna tego preparatu jest co najmniej równa doustnej tabletce antykoncepcyjnej.

Cykle miesiączkowe cechuje regularność występowania krwawień oraz niewielka liczba działań niepożądanych. Rodzaj i częstość występowania działań niepożądanych są podobne, jak w przypadkach stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych. Wyróżnikiem jest częstsze występowanie dolegliwości ze strony gruczołów sutkowych u używających EVR , ale i one cechują się niewielkim stopniem nasilenia. Rzadziej natomiast niż przy antykoncepcji doustnej występują plamienia międzymiesiączkowe.

Adhezyjność plastra jest bardzo dobra, niezależnie od warunków zewnętrznych (klimat) i stopnia wilgotności skóry. Tylko u 1,7% badanych stwierdzono samoistne jego odklejenie się.

Przeciwwskazania do stosowania plastra antykoncepcyjnego są identyczne jak w odniesieniu do pigułki. Dodatkowo nie należy stosować go w przypadku wystąpienia zmian skórnych w miejscu jego aplikacji. EVRA nie może być stosowana także u kobiet z masą ciała powyżej 90 kg.

Plaster antykoncepcyjny EVRA (Janssen-Cilag) będący nowatorskim rozwiązaniem, od 2001 r. wytycza nowe perspektywy antykoncepcji hormonalnej. Najnowsze publikacje naukowe wskazują, że ta postać leku będzie rozwijana. We wczesnych fazach badań klinicznych znajdują się nowe preparaty z tej grupy różniące się od siebie składem. Na stosowanie ich w praktyce będziemy musieli jednak poczekać. n