Geologia – Informacja – Środowisko
Dodatek lobbingowy do „RZECZPOSPOLITEJ”
opracowany przez Państwowy Instytut Geologiczny – www.pgi.gov.pl
17 grudnia 2007 r.
Budujemy polską i europejską infrastrukturę INSPIRE
Dynamiczny rozwój Internetu, informatyki i mediów elektronicznych sprawił, że staliśmy się świadkami formowania nowego bytu społecznego, którego powstanie przewidywali socjolodzy – społeczeństwa informacyjnego.
Podstawą jego funkcjonowania jest obieg informacji, inaczej mówiąc ciągu uporządkowanych danych. Często nie zdajemy sobie z tego sprawy, ale ponad 90% tych danych odnosi się do przestrzeni, w której można je umiejscowić (np. zlokalizować na mapie). Jako członkowie raczkującego społeczeństwa informacyjnego coraz powszechniej jesteśmy wyposażeni w elektroniczne urządzenia do lokalizacji przestrzennej – od indywidualnych odbiorników GPS, poprzez urządzenia nawigacji samochodowej, do internetowych serwisów kartograficznych. W ten sposób niepostrzeżenie, w coraz większym zakresie zaczęliśmy korzystać z cyfrowej informacji przestrzennej zarówno do celów zawodowych, jak i prywatnych. Kluczową kategorią tego ogromnego zbioru danych jest informacja o stanie środowiska. Dzisiaj nie wyobrażamy sobie bez niej rozsądnego planowania przestrzennego, zarządzania kryzysowego czy ochrony przyrody.
Do zarządzania informacją przestrzenną jeszcze do niedawna wystarczały tradycyjne monolityczne systemy informatyczne typu Geographic Information Systems (GIS). Lawinowy przyrost ilości różnorodnych danych połączony z gwałtownym wzrostem zapotrzebowania na tego typu informację wymusił zmianę w podejściu do zarządzania informacją przestrzenną. Nowe spojrzenie umożliwił rozwój mediów elektronicznych, przede wszystkim Internetu. Rozwiązaniem są rozproszone infrastruktury danych przestrzennych (SDI – Spatial Data Infrastructure) oparte o określone i ogólnie przyjęte międzynarodowe standardy geoinformatyczne (normy ISO, specyfikacje OGC) w pełni zapewniające interoperacyjność (czyli działanie niezależnie od stosowanego sprzętu komputerowego i oprogramowania).
Prof. Jerzy Gaździcki, prezes Polskiego Towarzystwa Informacji Przestrzennej definiuje infrastrukturę danych przestrzennych jako zespół środków prawnych, organizacyjnych, ekonomicznych i technicznych, które zapewniając powszechny dostęp do danych i usług geoinformacyjnych, dotyczących określonego obszaru, przyczyniają się do efektywnego stosowania geoinformacji dla zrównoważonego rozwoju tego obszaru i umożliwiają racjonalne gospodarowanie zasobami geoinformacyjnymi.
Infrastruktura danych przestrzennych obejmuje:
a) powiązane ze sobą, zdolne do współdziałania systemy i bazy danych przestrzennych zawierające dane i metadane o odpowiedniej treści i jakości;
b) technologie teleinformatyczne i geoinformacyjne stosujące powszechnie akceptowane standardy;
c) przepisy prawne, struktury organizacyjne, rozwiązania ekonomiczne i zasoby ludzkie;
d) użytkowników tworzących społeczeństwo geoinformacyjne.
Zależnie od obszaru zainteresowania infrastruktura danych przestrzennych może być lokalna (np. miejska lub powiatowa), regionalna (np. wojewódzka), państwowa (NSDI – National SDI), międzynarodowa (np. ESDI – European SDI) lub globalna.
Unia Europejska rozpoczęła kilka lat temu prace nad wspólną infrastrukturą danych przestrzennych, niestety brak ogólnych uregulowań prawnych i powszechnie akceptowanych standardów geoinformacyjnych spowodował, że poszczególne państwa zaczęły stosować różnorodne standardy, często wzajemnie niezgodne i nie zapewniające interoperacyjności. Sytuację utrudnia praktyka nader chętnego używania w poszczególnych krajach Unii własnych modeli i formatów danych oraz niezharmonizowanych układów współrzędnych. Często dane źródłowe są wzajemnie niezgodne, nie ma też kompletnego pokrycia w wielu obszarach. Szczegółowość danych w tych samych skalach jest różna. Występują trudności z dostępem do danych, a koszt ich pozyskania bywa wysoki.
Dlatego też trzej komisarze UE (ds. nauki, Eurostatu i środowiska) na początku 2002 r. przedstawili inicjatywę stworzenia jednolitej europejskiej infrastruktury informacji przestrzennych – INSPIRE (INfrastructure for SPatial InfoRmation in Europe). Głównym celem inicjatywy INSPIRE jest: „Uczynić odpowiednie i zharmonizowane dane geoprzestrzenne dostępnymi dla wspólnotowej polityki środowiskowej (opracowywanie, zastosowanie, monitorowanie i ocena) i dla obywateli… poprzez ustanowienie zintegrowanych usług w zakresie informacji geoprzestrzennej, opartych na sieciowo rozproszonych bazach danych, powiązanych wspólnymi standardami i protokołami dla zapewnienia (technicznej) zgodności”. Ukoronowaniem żmudnych uzgodnień międzynarodowych było przyjęcie 14 lutego 2007 r. przez Parlament Europejski dyrektywy INSPIRE, ustanawiającej Infrastrukturę Informacji Przestrzennej. Dyrektywa weszła w życie 20 dni po jej opublikowaniu w „Official Journal of the European Union”, 15 maja 2007 r.
Należy podkreślić, że Państwowy Instytut Geologiczny, który w Polsce wypełnia zadania państwowej służby geologicznej, od samego początku aktywnie uczestniczył w tworzeniu inicjatywy INSPIRE. Wraz z innymi narodowymi służbami geologicznymi, stowarzyszonymi w organizacji EuroGeoSurveys, doprowadziliśmy do uporządkowania, sklasyfikowania i nadania odpowiedniej rangi zagadnieniom związanym z geologią, geozagrożeniami i zasobami naturalnymi w przepisach dyrektywy INSPIRE.
Państwowy Instytutu Geologiczny jako jedna z dwóch polskich instytucji funkcjonuje w strukturach inicjatywy INSPIRE jako samodzielny SDIC (Spatial Data Interest Community). Przekłada się to na czynny udział we współtworzeniu technicznych przepisów implementacyjnych do dyrektywy INSPIRE.
Wszystkie działania wewnętrzne i zewnętrzne Państwowego Instytutu Geologicznego w ramach inicjatywy INSPIRE, są koordynowane przez nasz Zespół ds. INSPIRE. Działa on według specjalnie opracowanej metodyki wdrażania dyrektywy w Instytucie. Metodyka została opracowana w ramach wewnętrznego projektu badawczego i jest na bieżąco udoskonalana i uaktualniana.
Zasoby informacji, które PIG może włączyć w infrastrukturę INSPIRE, są trudne do przecenienia. Obejmują one gromadzone od blisko dziewięćdziesięciu lat podstawowe dane geologiczne, kartograficzne, surowcowe, hydrogeologiczne, geochemiczne, geofizyczne oraz informacje o geozagrożeniach, między innymi osuwiskowych. Dane te, w większości w postaci cyfrowej, udostępniane są obecnie przez Centralne Archiwum Geologiczne i kilkanaście specjalistycznych baz danych. Tematykę poszczególnych kategorii danych, które mogą zasilić infrastrukturę INSPIRE przedstawiamy w przeglądowych artykułach w niniejszym dodatku Geologia – Informacja – Środowisko.
Oprócz działań w obszarze legislacji unijnej, Instytut już wdraża inicjatywę INSPIRE, teraz budując wewnętrzną infrastrukturę danych przestrzennych w oparciu o wytyczne dyrektywy i jej przepisy implementacyjne (aktualnie w wersjach draft). W przyszłości będzie ona stanowić element składowy krajowej i europejskiej SDI. Przykładem może być realizacja projektu IKAR – Zintegrowanego Systemu Kartografii Geologicznej. Głównym zadaniem tego projektu jest harmonizacja i standaryzacja kartograficznych baz danych przestrzennych Państwowego Instytutu Geologicznego oraz utworzenie serwisów i usług internetowych wymaganych przez dyrektywę INSPIRE. To właśnie te serwisy staną się w przyszłości najważniejszymi elementami krajowej i europejskiej infrastruktury danych przestrzennych w zakresie polskiej geologii. Bardzo ważnym zagadnieniem – z punktu widzenia dyrektywy INSPIRE – realizowanym w ramach projektu IKAR są metadane i serwis katalogu metadanych. W listopadzie br. został uruchomiony serwis CSW (Catalog Service for Web) – katalog metadanych w zasobach PIG. Będzie to jeden z pierwszych w Polsce katalogów tego typu, zgodny z dyrektywą INSPIRE i posiadający możliwości technologiczne przeszukiwania innych standardowych katalogów metadanych.
Należy podkreślić, że założenia do realizacji projektu IKAR, prezentowane na międzynarodowych warsztatach poświęconych INSPIRE, które odbyły się w tym roku w Porto (Portugalia), zostały przyjęte jako referencyjne przez EuroGeoSurveys. Realizacja projektu IKAR została dostrzeżona i przedstawiona przez firmę Conterra (lider w tworzeniu infrastruktur w oparciu o międzynarodowe standardy geoinformatyczne) jako przykład rozsądnej implementacji dyrektywy – metodą drobnych kroków.
Państwowy Instytut Geologiczny jest obecnie jedną z nielicznych organizacji w kraju, która tak aktywnie podejmuje działania w celu wdrożenia dyrektywy INSPIRE. Śmiało możemy powiedzieć, że jesteśmy krajowym liderem w tym zakresie. Naszą pozycję potwierdzają działania mające na celu powołanie Zespołu ds. INSPIRE przy Ministerstwie Środowiska, jak również czynne uczestnictwo w posiedzeniach Krajowej Rady ds. Implementacji INSPIRE przy Głównym Urzędzie Geodezji i Kartografii. Prowadzimy również działania mające na celu popularyzowanie wiedzy o INSPIRE w ramach sieci naukowych.
Waldemar Gogołek
Tomasz Nałęcz
Maciej Rossa
Urszula Stępień