Infrastruktura – Środowisko – Energia
Dodatek promocyjno-reklamowy do „RZECZPOSPOLITEJ”.
20 marca 2007 r.
Drogi i autostrady przed barierą Natura 2000
Narodowy Program Budowy Dróg na lata 2007-2013 zakłada wybudowanie ponad 1200 kilometrów autostrad oraz ponad 1500 kilometrów dróg ekspresowych. Obecnie mamy odpowiednio 674 km i 294 km. Zestawienie tych wielkości obrazuje skalę wyzwań stojących przed drogowcami. A właściwie przed całą gospodarką kraju. Bez skutecznej polityki gospodarczej, zmian uwarunkowań prawnych wykonanie planu rozbudowy sieci drogowej może być zagrożone.
Prawo i przyroda
| Spór o dolinę
Obwodnica Augustowa przez Dolinę Rospudy jest potrzebna zarówno mieszkańcom regionu, jak i wszystkim, korzystającym z transportu drogowego w regionie. Dzięki niej:
Wszystkie działania GDDKiA, podjęte na kolejnych etapach realizacji inwestycji, są zgodne z prawem. Potwierdziły to między innymi: Naczelny Sąd Administracyjny, Urząd Zamówień Publicznych. Fakty i mity 1. Inwestycja w Dolinie Rospudy spowoduje blokadę funduszy, przeznaczonych na nią przez Unię Europejską. Nie. Inwestycja jest realizowana w 100 procentach ze środków krajowych. 2. Od samego początku przebieg trasy nie był konsultowany z organizacjami ekologicznymi. Nie. Od 1992 roku przedstawiciele organizacji ekologicznych uczestniczyli w konsultacjach na ten temat. 3. Obwodnica Augustowa przetnie Dolinę Rospudy, uniemożliwiając m.in. zwierzętom swobodne przemieszczanie się. Nie. Trasa przebiega przez dolinę na odcinku ok. 500 m, a jej konstrukcja (wysoka estakada) została zaprojektowana właśnie po to, by jak najmniej ingerować w ekosystem. 4. Tak zwane alternatywne projekty przebiegu obwodnicy, opracowane na zlecenie organizacji ekologicznych, są mniej uciążliwe zarówno dla środowiska, jak i mieszkańców tej okolicy. Nie. One także przecinają dolinę. Zakładają m.in. ingerencję w ok. 10 miejscowości i 30 gospodarstw. Mogą odciąć rolników od ich pól i pastwisk. Ingerują mocniej w tereny, które sami ekolodzy zgłosili do obszarów Natura 2000. GP |
Główne bariery utrudniające proces budowy dróg znajdują się w przepisach prawa zamówień publicznych i ochrony przyrody. Są to: nadmierny formalizm przy ocenie kwalifikacji wykonawcy i przy ocenie ofert, przeciągające się procedury odwoławcze, brak elastyczności w opisie przedmiotu zamówienia.
Właściwa relacja rozbudowy dróg zgodnie z prawem ochrony przyrody jest czasami niemożliwa z powodu „nałożenia” systemu Natura 2000 na zaawansowane inwestycje, braku niepodważalnych danych o systemie Natura 2000, wymagań Komisji Europejskiej sprzecznych z decyzjami wydanymi zgodnie z prawem obowiązującym przed 1 maja 2004 roku. Sprawnej organizacji projektowania i budowy dróg nie sprzyjają też nieuzasadnione protesty ekologicznych organizacji pozarządowych.
Splot tych uwarunkowań doprowadził ostatnio do konfliktu w Dolinie Rospudy.
Co to jest Natura 2000
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 to sieć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej, której celem jest ochrona różnorodności biologicznej.
W skład sieci Natura 2000 wchodzą:
- obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) – wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, tzw. Ptasiej,
- specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) – wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. Siedliskowej, dla siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I oraz gatunków roślin i zwierząt wymienionych w załączniku II do Dyrektywy.
Polska w ramach procesu integracji z Unią Europejską została zobowiązana do wyznaczenia obszarów Natura 2000 na swoim terytorium, do dnia akcesji do UE. Szczegółowe rozwiązania prawne dotyczące tworzenia i ochrony sieci obszarów Natura 2000 w Polsce wprowadziła ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, która weszła w życie z chwilą przystąpienia Polski do Wspólnoty Europejskiej 1 maja 2004 r. Ustawa ta wprowadza „obszary Natura 2000” jako nową, osobną formę ochrony przyrody, przy czym obszary te mogą się całkowicie lub częściowo pokrywać z innymi formami ochrony prawnej.
Rządowa propozycja obszarów specjalnej ochrony siedlisk zajmuje łączną powierzchnię ok. 3,7% powierzchni kraju, natomiast obszarów ochrony ptaków stanowi ok. 8% powierzchni kraju. Jako uzupełnienie ww. listy została zaproponowana przez pozarządowe organizacje ekologiczne dodatkowa lista obszarów, co łącznie daje 17,5% powierzchni kraju.
Podczas realizacji inwestycji drogowych w trosce o ochronę środowiska Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad stosuje
Instrumenty ochrony
Prawne:
- Planowanie przestrzenne
- Strategiczne oceny oddziaływania na środowisko
- Oceny oddziaływania na środowisko
- Konsultacje społeczne
- Monitoring stanu środowiska
- Analizy porealizacyjne i przeglądy ekologiczne
Techniczne:
- Urządzenia ochronne
- Środki łagodzące
- Kompensacja przyrodnicza
- Obszary ograniczonego użytkowania
- Inne, np. poprawa sprawności silników, normy składu paliw i dopuszczalnych emisji spalin
Unikaj i łagodź
W przypadku budowy autostrad i dróg ekspresowych podstawowym środkiem ochronnym obszarów cennych przyrodniczo jest unikanie, tam, gdzie to możliwe, kolizji z tymi obszarami w procesie planowania i projektowania. Z uwagi na specyfikę tego typu inwestycji (obiekty liniowe), uniknięcie ingerencji w środowisko przyrodnicze jest niejednokrotnie niemożliwe. W tym przypadku stosuje się zasadę łagodzenia negatywnego wpływu na środowisko oraz rekompensowania strat w przyrodzie (tzw. kompensacja przyrodnicza)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627, ze zmianami) definiuje kompensację przyrodniczą jako: zespół działań obejmujących w szczególności roboty budowlane, roboty ziemne, rekultywację gleby, zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupień roślinności, prowadzących do przywrócenia równowagi przyrodniczej na danym terenie, wyrównania szkód dokonanych w środowisku przez realizację przedsięwzięcia i zachowanie walorów krajobrazowych.
Zielone mosty
Na drogach krajowych, a w szczególności na drogach szybkiego ruchu, jako środki ochrony środowiska przyrodniczego, stosuje się różne rodzaje przejść dla zwierząt:
- przejścia dołem pod mostami i estakadami,
- zielone mosty dla dużych i średnich ssaków,
- tunele dla dużych i średnich ssaków,
- przepusty dla drobnych ssaków,
- przepusty dla płazów i gadów.
Przejścia dla zwierząt uzupełnione odpowiednim wygrodzeniem mają osłabić tzw. efekt bariery i spełnić dwie podstawowe funkcje:
- stworzyć warunki umożliwiające bytowanie tych zwierząt, których areały osobnicze przecina droga. Zwierzęta te muszą mieć możliwość korzystania ze środowiska położonych po obu jej stronach.
- umożliwiać migracje i dyspersję osobnikom przemieszczającym się na duże odległości.
Obecnie na autostradach w Polsce funkcjonuje już kilkanaście przejść typu „zielony most” (16 obiektów), ponadto mosty nad ciekami wodnymi są przystosowane do migracji zwierząt (18 obiektów w ciągu autostrad). Na autostradach wybudowane zostały również przejścia pod jezdnią (9 obiektów) dla średnich zwierząt oraz przepusty dla mniejszych zwierząt (27 obiektów, w tym 16 jest w trakcie realizacji).
Grzegorz Pawlak (AUM)