Infrastruktura – Środowisko – Energia
Dodatek promocyjno-reklamowy do „RZECZPOSPOLITEJ”.
22 czerwca 2006 r.
GIS w zarządzaniu funduszami UE
Wypowiedź prof. zw. dr. hab. inż. Bogdana Neya z Instytutu Geodezji i Kartografii
Systemy informacji przestrzennej (SIP), oznaczone popularnym już powszechnie analogicznym skrótem GIS (Geographical Information System) są najbardziej nowoczesnym sposobem integrowania i przedstawiania informacji o środowisku przyrodniczym i zagospodarowaniu przestrzennym naszej planety Ziemi. Wszystkie informacje gromadzone w GIS są jednoznacznie odnoszone czyli wiązane z naszą planetą przy wykorzystaniu nowoczesnych, uniwersalnych układów współrzędnych ziemskich, zakładanych i funkcjonujących z wykorzystaniem systemów sztucznych satelitów Ziemi. Z kolei te układy są jednoznacznie przestrzennie orientowane na podstawie precyzyjnie określonych relacji geometrycznych i dynamicznych z naturalnym układem ciał niebieskich (gwiazd) w przestrzeni kosmicznej. W ten sposób współczesna geodezja niezwykle pożytecznie integruje tradycyjną astronomię, od dawna wykorzystywaną w nawigacji, z najnowszą techniką satelitarną.
Działalność człowieka jest prowadzona na powierzchni Ziemi, głównie na jej około 30% obszarze lądowym, mniej aktywnie na 70% mórz i oceanów, ale również – chociaż w znacznie mniejszym nasileniu – pod powierzchnią Ziemi w jej górnych warstwach geologicznych oraz ponad powierzchnią – w dolnych warstwach atmosfery. Te przestrzenie stanowią nasze naturalne środowisko, oczywiście w znacznym już stopniu zagospodarowane i przekształcone przez ludzkość. Przyroda nieożywiona i ożywiona, zagospodarowana przez ludzkość, stanowi więc nasze środowisko geograficzne. Europejska część powierzchni Ziemi cechuje się stosunkowo gęstym zaludnieniem, znacznym stopniem przekształceń pierwotnego środowiska przyrodniczego oraz relatywnie wysokim poziomem rozwoju cywilizacyjnego. Jednak stosunki społeczno-gospodarcze na obszarze krajów wchodzących w skład Unii Europejskiej – a także oczywiście kandydujących do niej – są zróżnicowane tak, że nie można zadowolić się jakimiś jednolitymi charakterystykami przestrzenno-statystycznymi. Jak wiadomo Unia stosuje pięciostopniowy, hierarchiczny system statystyki przestrzennej, który w Polsce składa się z następujących jednostek (NUTS-ów): kraj, region (województwo), podregion (część województwa), powiat, gmina. Strategia rozwojowa Unii Europejskiej, zgodnie zresztą z ogólnoświatową doktryną rozwoju zrównoważonego (sustainable development), zawiera założenie racjonalnego wyrównywania poziomu cywilizacyjnego pomiędzy różnymi regionami (rozwój regionalny) wchodzącymi w skład Unii. Narzędziem tej strategii są zasady podziału określonych funduszy unijnych pomiędzy regiony. Dotyczy to generalnie funduszu strukturalnego, należącego do najbogatszych środków pomocowych Unii, a w stosunku do Polski, na okres lat 2007-2013, także specjalnego funduszu, skierowanego na przyspieszenie rozwoju tzw. Ściany Wschodniej, w której skład wchodzą województwa: warmińsko-mazurksie, podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie i podkarpackie. Aby prowadzić politykę wyrównywania poziomu cywilizacyjnego w różnych skalach od unijnej poprzez krajową do regionalnej i lokalnej – trzeba przede wszystkim śledzić ten poziom i jego zmiany, czyli niezbędny jest monitoring stanu i dynamiki stosunków społeczno-gospodarczych. Ten monitoring musi obejmować wszystkie, uprzednio przypomniane (pięć) jednostki terytorialne statystycznego podziału obszaru kraju. A więc nie może być prowadzony bez jednoznacznego odniesienia przestrzennego – to odniesienie jest właśnie wmontowane w GIS. Istotnymi wskaźnikami poziomu cywilizacyjnego o charakterze materialnym, są wskaźniki takie jak: produkt krajowy brutto przypadający na osobę, dochód na gospodarstwo domowe, dochód na osobę w gospodarstwie domowym, koszty utrzymania na osobę, wyposażenie techniczne gospodarstw domowych itp. Wymienione statystyki pochodzą – jak wiadomo – ze spisów powszechnych oraz z bieżących badań statystycznych prowadzonych przez właściwe służby publiczne z zachowaniem rygorów gospodarowania informacjami statystycznymi. Z badań prowadzonych specjalistycznymi technikami uzyskuje się wskaźniki charakteryzujące kondycję zdrowotną mieszkańców, ich poziom wykształcenia i kwalifikacji (np. wskaźnik skolaryzacji), tzw. analfabetyzm społeczny (biegłość we wzajemnym komunikowaniu się), uczestnictwo w kulturze, rekreacji, sporcie itp. Natomiast rozkład przestrzenny określonych użytków terenowych – rolnych, leśnych, wodnych, komunikacyjnych, osiedlowych, przemysłowych – jest przedmiotem rejestrów publicznych, a w szczególności ewidencji gruntów i budynków, prowadzonej przez terenowe ogniwa służby geodezyjnej i kartograficznej. Ewidencja geodezyjna nieruchomości jest stowarzyszona z dwoma innymi systemami: księgami wieczystymi prowadzonymi przez sądy powszechne oraz z ewidencją podatku od nieruchomości, prowadzoną przez podstawowe jednostki terytorialnego podziału kraju (gminy). Z kolei stan środowiska przyrodniczego i jego zmiany są przedmiotem działania wyspecjalizowanej służby publicznej – Inspekcji Ochrony Środowiska – funkcjonującej na różnych poziomach administracji publicznej pod nadzorem ministra środowiska. Jak widać z tego niepełnego przeglądu informacje o charakterze przestrzennym, potrzebne do obsługi rozwoju regionalnego przy wspomaganiu go środkami finansowymi Unii Europejskiej, są pozyskiwane, odpowiednio przetwarzane i administrowane przez różne wyspecjalizowane służby publiczne. Istnieje pewna analogia funkcjonalna z systemem IACS, który obsługuje informacyjnie unijny system dopłat bezpośrednich do rolnictwa, prowadzony w Polsce przez Agencję Rozwoju i Modernizacji Rolnictwa. Oczywiście zakres informacyjny systemu IACS jest bardzo wąski w stosunku do pełnego GIS-u, ponieważ ma on wyłącznie funkcję kontrolną, obejmującą powierzchnię działki rolnej i jej zagospodarowanie oraz użytkownika – biorą dopłaty. Pełny GIS integruje liczne rodzaje informacji – od sytuacyjno-geometrycznych (lokalizacyjnych), poprzez prawno-podmiotowe, fizyczno-geograficzne (ukształtowanie terenu), przyrodniczo-środowiskowe, gospodarczo-społeczne, urbanistyczno-techniczne, aż do statystyki publicznej o różnych stopniach szczegółowości.
Sumując wywody na temat roli GIS w zarządzaniu funduszami Unii Europejskiej, kierowanymi na rozwój regionalny, wypada stwierdzić, w ujęciu punktowym, że funkcje tego systemu polegają na:
- tworzeniu baz danych do kompleksowej oceny stanu i poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek podziału terytorialnego;
- tworzeniu praktycznej polityki rozwoju społeczno-gospodarczego w ujęciu przestrzennym;
- operacyjnym wspomaganiu procesu dofinansowywania przedsięwzięć rozwojowych przez środki unijne;
- monitorowania praktycznej realizacji tej polityki i jej skutków na wszystkich szczeblach podziału terytorialnego;
- dostarczaniu obiektywnych, wymienionych przesłanek do korekt w zakresie udziału funduszy unijnych w programach rozwojowych;
- tworzeniu rzetelnych podstaw do kompleksowych ocen skutków polityki rozwojowej UE w określonych okresach planistycznych.
GIS jest nowoczesnym systemem informacyjnym, spełniającym standardy Unii Europejskiej oraz kryteria społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy. n