Infrastruktura – Środowisko – Energia
Dodatek lobbingowy do „RZECZPOSPOLITEJ”.
23 listopada 2011 r.

 

Kompleksowa edukacja ekologiczna na rzecz zrównoważonego rozwoju miasta Opola

Rozmowa z Małgorzatą Rabiegą, naczelnikiem Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa Urzędu Miasta Opola

Urząd Miasta Opola został laureatem konkursu „Panteon Polskiej Ekologii”. Za jakie osiągnięcia została przyznana ta nagroda?

Nagrodę przyznano za program pn. „Kompleksowa edukacja ekologiczna na rzecz zrównoważonego rozwoju miasta Opola”, realizowany przez Urząd Miasta Opola – Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa. Obejmuje on szereg wieloletnich działań informacyjnych i edukacyjnych, skierowanych do mieszkańców Opola, w zakresie szeroko pojętej ochrony środowiska. Prowadzone są one wieloetapowo i wielotorowo, bardzo często zazębiając się na różnych płaszczyznach, obejmując jednocześnie wszystkie komponenty środowiska. Najważniejsze obszary działania to:

• edukacja mieszkańców poprzez system selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych, odpadów niebezpiecznych (akcja „Przynieś niepotrzebne leki do apteki”, zużyte termometry, baterie, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny oraz świetlówki i odczynniki chemiczne z placówek oświatowych), usuwanie i unieszkodliwianie odpadów azbestowych, selektywną zbiórkę odpadów niebezpiecznych w systemie mobilnym (kontenerowym);
• edukacja dzieci przedszkolnych i młodzieży szkolnej poprzez konkurs dla placówek oświatowych pn. „Śmieci mniej – Ziemi lżej” – selektywne zbieranie makulatury, puszek aluminiowych i baterii, wyposażenie przedszkoli i szkół w pojemniki do segregacji odpadów, występy teatrzyków;
• edukacja mieszkańców, poprzez realizację „Programu ochrony kasztanowców”;
• organizowanie akcji: „Sprzątanie Miasta” i „Dzień Ziemi”- w Opolu po hasłem: „Przynieś plastik, papier, szkło – w zamian zwiedzaj nasze ZOO”;
• działalność „Pogotowia ekologicznego” – interwencyjne porządkowanie terenów gminnych;
• kampania edukacyjna „Europejskiego Tygodnia Zrównoważonego Transportu” w Opolu;
• „Dni otwartego składowiska” i akcja edukacyjna „Zasady postępowania z odpadami ulegającymi biodegradacji” – wspieranie kompostowania odpadów w ogrodach przydomowych oraz odpadów kuchennych w budynkach wielorodzinnych;
• konkurs dla mieszkańców: „Opole w kwiatach i zieleni” – na najpiękniejsze ogrody, balkony, zieleń przy firmach;
• tworzenie lokalnego systemu ochrony różnorodności biologicznej – użytki ekologiczne, pomniki przyrody, ścieżki przyrodniczo-edukacyjne, skrzynki lęgowe dla ptaków, dokarmianie zwierzyny;
• dofinansowanie edukacji ekologicznej prowadzonej przez inne jednostki;
• edukacja mieszkańców, poprzez realizację programu przeciwdziałania bezdomności zwierząt;
• wykorzystanie Systemu Informacji Przestrzennej w edukacji ekologicznej – wdrażanie Systemu Informacji o Środowisku;
• edukacja, poprzez bieżące wprowadzanie informacji na stronę internetową urzędu – zakładka „EKOLOGIA”;
• konkursy dla organizacji pozarządowych z zakresu ekologii, ochrony zwierząt i ochrony dziedzictwa przyrodniczego;
• realizacja „Programu ograniczenia niskiej emisji w Opolu” – dotacje dla mieszkańców na zmianę systemów ogrzewania i wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii (instalacja kolektorów słonecznych, pomp ciepła);
• pozostałe działania z zakresu edukacji ekologicznej – ulotki, broszury, plakaty, filmy, pogadanki w tematyce m.in. spalania odpadów w piecach, obowiązków właścicieli psów, ochrony zieleni przez zarządców nieruchomości, odpadów azbestowych, bioodpadów; budowa toalet dla psów, czy zakup pojemników na psie odchody.

Jaki działania praktyczne są podejmowane w związku z tym projektem?

Prawie wszystkie realizowane zadania połączone są z konkretnymi rozwiązaniami, mającymi ułatwić mieszkańcom praktyczne zrozumienie przekazywanych treści, np. bezpłatne zbiórki wszystkich odpadów niebezpiecznych, wydzielonych z odpadów komunalnych, umożliwienie bezpłatnego przekazania selektywnie zbieranych odpadów opakowaniowych, w tym wielkogabarytowych podczas „Dnia otwartego składowiska”, pokazy systemów zbiórek odpadów, prelekcje i konferencje (dla wszystkich mieszkańców, a w szczególności dla dzieci, młodzieży, nauczycieli, zarządców nieruchomości), wycieczki krajoznawcze dla placówek oświatowych, zamykanie dróg dla ruchu samochodowego, (czyli odzyskiwanie przestrzeni publicznej dla ruchu rowerowego i pieszego), liczne konkursy z nagrodami (np. na temat segregacji odpadów, ochrony zieleni, transportu ekologicznego). Bardzo istotna jest nasz współpraca z WIOŚ w zakresie monitoringu środowiska oraz opracowywania publikacji: „Stanu Środowiska w mieście Opolu”. Tak prowadzone kampanie przynoszą zdecydowanie lepsze wymierne efekty oraz pozwalają na wypracowanie u mieszkańców odpowiednich nawyków i postaw.

Program edukacyjny z pewnością obejmuje współpracę z jednostkami zewnętrznymi i organizacjami …

Realizacja projektu o tak szerokim obszarze nie doszłaby do skutku bez współpracy z innymi podmiotami, począwszy od wydziałów Urzędu Miasta i miejskich jednostek organizacyjnych, przez placówki oświatowe, ośrodki dydaktyczne, kulturalne, sportowe, służby mundurowe, inne organy ochrony środowiska, uczelnie i jednostki naukowe, firmy komunalne, media, po organizacje pozarządowe, społeczne i samych mieszkańców. Daje to możliwość nie tylko szerokiego dotarcia do grona różnych odbiorców, ale także pozwala na wymianę doświadczeń i pozwala bardzo często na spojrzenie na dany problem z innej perspektywy.

Co innowacyjnego wiąże się z tymi działaniami?

W ramach programu „Zielone Wydarzenie na Zieloną Prezydencję Polski”, realizowany wzorcowo od wielu lat przez miasto Opole „Europejski Tydzień Zrównoważonego Transportu” uzyskał w tym roku potwierdzenie zgodności ze znanymi w wielu krajach standardami „Zielonych Wydarzeń”. Na warsztatach, zorganizowanych przez Fundację EkoRozwoju z Wrocławia we współpracy z Urzędem Miasta, potwierdzono wprowadzenie istotnych proekologicznych udoskonaleń programu imprezy oraz dokonano oceny wypełniania zielonych standardów. W trakcie warsztatów ustalono również kompensacyjne nasadzenia drzew, związane z emisją dwutlenku węgla w trakcie promocji imprezy, dokonano weryfikacji pozytywnego efektu zmniejszenia emisji C02, w związku z rezygnacją z przejazdów samochodowych oraz zaplanowano wprowadzenie kolejnych proekologicznych rozwiązań w edycji 2012. W tym roku udało się wprowadzić część zmian – m.in. ograniczono ilość materiałów promocyjnych, wydrukowano informacje na papierze z recyklingu, zakupiono proekologiczne i pro recyklingowe nagrody dla uczestników konkursu oraz zastosowano transport zbiorowy dla przewozu części uczestników imprezy. Zaplanowane wspólnie z partnerami społecznymi proekologiczne usprawnienia mogą uczynić opolskie wydarzenie wzorcowym w skali kraju. Akcji nadano hasło: „Zielony desant w Opolu”.

Ponadto np. nagrody otrzymane w konkursach pn. „Opole w kwiatach i zieleni”, czy „Przydomowe kompostowanie odpadów” przekazywane są w formie rzeczowej tak, aby służyły do urządzania lub pielęgnacji terenów zieleni, czy balkonów. W ten sposób zachęcamy do dalszych działań w tej dziedzinie. Innowacyjne rozwiązania to z pewnością wydawane przez Urząd Miasta plany miasta Opola: „Mapa – Gospodarka odpadami” i „Mapa obiektów przyrodniczych”. Na planach „odpadowych” zamieszczone są zdjęcia, lokalizacja i wszystkie informacje na temat systemów selektywnej zbiórki odpadów oraz obiektów zlokalizowanych i planowanych w Centrum Przetwarzania Odpadów. Na planach przyrodniczych znajduje się lokalizacja oraz zamieszono zdjęcia i opisy wszystkich cennych obszarów i obiektów z terenu miasta, w tym objętych ochroną prawną, jako użytki ekologiczne i pomniki przyrody.

Realizując program edukacji ekologicznej proponujemy przede wszystkim konkretne rozwiązania, nie tylko samą treść i sposób przekazu. Wprowadziliśmy w Opolu szereg pionierskich rozwiązań, np. Opole było jednym z pierwszych miast w Polsce, jeśli nie pierwszym, które wprowadziło, na 4 lata przed wycofaniem przez Unię Europejską rtęciowych termometrów z użycia, bezpłatną ich zbiórkę. Podobnie jest z organizacją programu selektywnej zbiórki organicznych odpadów kuchennych w gospodarstwach domowych. Nasze projekty pokazują mieszkańcom różne aspekty poszczególnych działań, jako ekologiczne, ekonomiczne i społeczne: „Masz stary, dymiący piec… wymień go na nowy, a otrzymasz dotację na jego zakup i montaż”, „Rosną na Twojej posesji kasztanowce – pomóż nam grabić ich uszkodzone liście, a dostarczymy Ci worki i bezpłatnie odbierzemy liście do utylizacji”, „Kompostujesz bioodpady – możesz otrzymać sprzęt ogrodniczy, jako nagrodę”, „Dbasz o zieleń w swoim otoczeniu – startuj w konkursie oceniającym najpiękniejsze ogrody, balkony i zieleńce”, „Masz psa – zachipuj go i korzystaj z koszy na psie odchody z bezpłatnymi zestawami higienicznymi czy z toalet dla psów”.

Jak takie projekty odbierają mieszkańcy? Zauważalny jest wzrost świadomości mieszkańców?

Podejmowane działania spotykają się coraz częściej z pozytywnym odbiorem. Oczywiście zawsze znajdzie się pewna grupa ludzi, którzy krytykują wszystkie miejskie przedsięwzięcia, w tym edukacyjne, ale jak zawsze są to osoby, których żadne działania (poza może mandatowaniem) nie przekonają do zmiany sposobu myślenia i postępowania – stąd cały czas występuje problem z „dzikimi” wysypiskami, psimi odchodami, spalaniem odpadów w piecach, czy niszczeniem zieleni. Budujące jest jednak to, że otrzymujemy również bardzo dużo pozytywnych uwag i pomysłów mieszkańców, którzy powoli przyzwyczajają się do naszych działań – dużym zainteresowaniem cieszą się akcje zbiórki mobilnej odpadów – mieszkańcy nie tylko oczekują na podstawienie kontenera w swojej dzielnicy, ale wielu z nich jeździ z posegregowanymi odpadami do innych punktów zbiórki. Podobnie sytuacja wygląda np. z akcją „Dzień otwartego składowiska”, czy zbiórką odpadów wielkogabarytowych. Po kilku latach prowadzenia wszystkich działań proekologicznych, można zauważyć wzrost świadomości i zadowolenia mieszkańców, aczkolwiek cały czas przedsięwzięcia te są analizowane i korygowane, by przynosiły jak najlepsze efekty. Stąd apel do mieszkańców: zgłaszajcie swoje pomysły i uwagi…..

A jak wygląda zasięg realizowanych przedsięwzięć? Nie są to przecież wyłącznie działania lokalne…

Projekt pn. „Kompleksowa edukacja ekologiczna na rzecz zrównoważonego rozwoju miasta Opola” realizowany jest w zakresie lokalnym (w ujęciu całościowym), ze względu na samą strukturę organizacyjną samorządu terytorialnego, jednak na uwagę zasługują poszczególne wybrane jego aspekty, które pozwalają na stwierdzenie zasięgu krajowego a nawet międzynarodowego – np. „Europejski Tydzień Zrównoważonego Transportu” i „Europejski Dzień bez Samochodu”, ogólnoświatowe akcje takie jak: „Godzina dla Ziemi”, „Dzień Ziemi”, „Sprzątanie Świata”, czy projekty transgraniczne, realizowane przez Ogród Zoologiczny w Opolu pn. „Współpraca ZOO w Ołomuńcu i ZOO w Opolu w dziedzinie turystyki” w ramach Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej 2007-2013 Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska.

Skąd czerpane są fundusze na realizację tego typu zadań i jaki są to kwoty?

Wszystkie realizowane zadania posiadają zabezpieczenie finansowe w budżecie miasta Opola, ze środków pochodzących z tzw. „opłat środowiskowych”, czy opłat produktowych. Łącznie same nakłady na edukację ekologiczną mieszkańców miasta to kwoty kilkuset tysięcy złotych rocznie.

Dlaczego tak ważna w dzisiejszych czasach jest edukacja ekologiczna?

Przede wszystkim ze względu na konieczność stałego informowania, uświadamiania, rozwijania kompetencji, kształtowania nie tylko świadomości, ale i właściwych postaw obywatelskich, a także bezpośredniego uczestnictwa w rozwiązywaniu problemów każdego mieszkańca. Bardzo ważne jest także dotarcie z treścią naszego przekazu do odbiorcy. Panujący aktualnie szum informacyjny bardzo to utrudnia, jednak odpowiednio przygotowana i rozesłana informacja (np. poprzez popularne internetowe portale społecznościowe) może dotrzeć do zainteresowanych odbiorców. Dużą rolą odgrywa tu także edukowanie najmłodszych – staramy się, by wszystkie placówki oświatowe w Opolu uczestniczyły w naszych działaniach, stąd oprócz np. akcji czysto edukacyjnych, organizujemy dla nich konkursy z nagrodami, wycieczki, sponsorujemy przedstawienia teatralne, wyposażamy placówki w pojemniki do selektywnej zbiórki odpadów, odbieramy nieodpłatnie z placówek oświatowych odpady niebezpieczne w postaci świetlówek, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, zużytych odczynników chemicznych itp.

To nie pierwsze wyróżnienie Urzędu Miasta Opola…

Nie, w 2001 roku Prezydent RP wręczył władzom miasta Opola certyfikat z tytułem „Gmina Przyjazna Środowisku”. Jest to jedna z najbardziej pożądanych i prestiżowych nagród, związanych z ochroną środowiska. Laureaci tworzą grupę liderów promujących nowe rozwiązania ekologiczne, dostosowane do obowiązujących norm europejskich. W roku 2007, jako koordynator lokalny kampanii Europejskiego Tygodnia Zrównoważonego Transportu, otrzymałam główną nagrodę Ministra Środowiska (w latach wcześniejszych też były nagrody i wyróżnienia). W 2010 roku Urząd Miasta Opola otrzymał wyróżnienie w konkursie na najciekawszą stronę internetową poświęconą odpadom, natomiast we wrześniu tego roku otrzymano „Certyfikat Zielonego Wydarzenia”, w ramach projektu Ministerstwa Środowiska pn.: „Zielone Wydarzenie na Zieloną Prezydencję Polski”.

Zbliża się dla gmin nowe wyzwanie związane z nową ustawą wprowadzającą tzw. „podatek śmieciowy”. Jakie działania planowane są w tym zakresie?

Na pewno kontynuacja informowania i edukowania mieszkańców. Nasz program ma charakter interdyscyplinarny i przyczyni się do ukształtowania poczucia ciągłości działań. Temat o tyle trudny do realizacji, iż w niektórych aspektach trzeba będzie mieszkańców przekonać do trochę innego postępowania z odpadami i jednocześnie wytłumaczyć konieczność ponoszenia opłaty w postaci tzw. „podatku śmieciowego”. Pierwsze działania zostały już w tym roku podjęte – w październiku w Ratuszu odbyła się konferencja pt. „Wdrażanie zintegrowanego systemu gospodarki odpadami przez Centrum Przetwarzania Odpadów w Opolu”, związana właśnie z tematyką organizacji nowego systemu gospodarki odpadami komunalnymi w mieście.

Patronat na konferencją objął Prezydent Miasta Opola, a udział wzięły władze województwa opolskiego i przedstawiciele samorządów lokalnych. Konferencja miała na celu zaprezentowanie działań prowadzonych w mieście Opolu, zmierzających do wypełnienia wymogów prawa unijnego i polskiego w zakresie gospodarki odpadami. Przedstawiono program edukacji ekologicznej, systemy zbiórki odpadów segregowanych oraz Miasto Opole, jako lidera i wiarygodnego partnera, który jest w stanie zagwarantować prawidłową i zgodną z prawem gospodarkę odpadową.

Co może Pani poradzić innym gminom? Jak jest droga do sukcesu?

Próbować, próbować i próbować… nie bać się nowych pomysłów, szukać partnerów do realizacji…, a przede wszystkim chcieć. Ważne jest to, aby działać na wielu obszarach, jednocześnie uwzględniając swoje możliwości, zwłaszcza ważne dla samorządów, możliwości finansowe. Ponadto nie trzeba wyważać otwartych drzwi, można korzystać z gotowych wzorców i np. bazować na naszych doświadczeniach. Zapraszamy do współdziałania, dzielenia się doświadczeniami – może wyjdzie z tego coś jeszcze lepszego…

www.opole.pl