Energia XXXV
Dodatek reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 130 (6510) 5 czerwca 2003 r.

Tendencje koncentracyjne

Konkurencja w sektorze elektroenergetycznym

Wypowiedź dr Elżbiety Ostrowskiej, wiceprezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Rynek energetyczny tradycyjnie postrzegany był jako obszar monopolu naturalnego. Ostatnie lata przyniosły jednak głębokie przemiany zasad jego funkcjonowania. O ile przesył i dystrybucja energii elektrycznej odbywają się w dalszym ciągu w warunkach monopolu, o czym przesądza infrastruktura techniczna, o tyle wytwarzanie i obrót są w coraz większym stopniu poddane mechanizmom konkurencyjnym.

Liberalizacja sektora elektroenergetycznego stanowi zasadniczy cel wspólnotowej polityki energetycznej. Warunkuje ona przejście od zmonopolizowanych rynków narodowych do konkurencyjnego, otwartego, jednolitego rynku energii. Celowi tego służą regulacje prawne w tym obszarze (dyrektywa 96/92 WE z 1996 roku, zwana „elektryczną”, obecnie nowelizowana), wspomagane instrumentami prawa konkurencji. Dyrektywa wyznaczyła podstawowe zasady działania rynku energii elektrycznej, takie jak: niedyskryminacyjny dostęp do sieci, stopniowe otwieranie rynku dla uprawnionych odbiorców, wydzielenie operatorów przesyłowych, przejrzystość systemu finansowego. Prawo konkurencji pozwala natomiast na prewencyjną kontrolę koncentracji w sektorze, a także eliminowanie przejawów nadużywania siły rynkowej ze szkodą dla konkurencji.

Dotychczasowe efekty działań liberalizacyjnych w poszczególnych krajach Unii Europejskiej są zróżnicowane. I tak np. ocenia się, że rynek Wielkiej Brytanii został otwarty w 100%, podczas gdy Francji zaledwie w 30%. Jednak rzeczywiste wykorzystanie możliwości, jakie stwarza konkurencyjny rynek, jest ciągle niewielkie, nawet w krajach deklarujących pełną liberalizację. Decyduje o tym kilka przyczyn: opory mentalne po stronie odbiorców, bariery techniczne, faktyczna siła rynkowa dotychczasowych monopolistów itp.

Komisja Europejska dokonuje okresowych ocen sytuacji i podejmuje działania mające stymulować rozwój konkurencji. W tym też kierunku idzie nowelizacja dyrektywy 96/92; przewiduje ona m.in. konieczność wyodrębniania nie tylko operatorów systemów przesyłowych, ale również dystrybutorów dużych systemów dystrybucyjnych. Nowa dyrektywa zakłada też bardziej rygorystyczne rozwiązania mające zapobiegać subsydiowaniu skrośnemu w przedsiębiorstwach zintegrowanych.

Postępująca liberalizacja rynku i bliska perspektywa jego pełnego otwarcia spowodowały nasilenie tendencji konsolidacyjnych w energetyce. Przedsiębiorstwa energetyczne upatrują w konsolidacji źródło wzrostu konkurencyjności i utrzymania lub wzmocnienia swej pozycji na wspólnym rynku. Działania koncentracyjne przebiegają w obrębie rynków narodowych, a także – coraz częściej – w skali ponadnarodowej. Można wskazać kilka płaszczyzn konsolidacji:

• konsolidacja pionowa, zmierzająca do tworzenia struktur obejmujących kolejne szczeble wytwarzania, przesyłu i dystrybucji energii. Jej efektem jest powstawanie zintegrowanych pionowo przedsiębiorstw energetycznych.
• konsolidacja regionalna, polegająca na przejmowaniu przez narodowe koncerny energetyczne przedsiębiorstw tego sektora działających na rynkach innych krajów (np. w procesie prywatyzacji). W jej wyniku powstają przedsiębiorstwa ponadnarodowe, o globalnym zasięgu działania.
• koncentracja prowadząca do poszerzania dotychczasowej działalności o nowe obszary (np. świadczenie usług z zakresu dostarczania wody, ciepła, usług telekomunikacyjnych itp.). Efektem tego typu koncentracji jest powstawanie przedsiębiorstw o charakterze multimedialnym.

Najwięcej kontrowersji, z punktu widzenia konkurencji, budzi koncentracja pionowa. Może ona bowiem prowadzić do monopolizacji (remonopolizacji) rynku, ze wszystkimi tego konsekwencjami dla odbiorców.

Innego rodzaju zagrożenia wiążą się z koncentracją ponadregionalną. Silne koncerny narodowe, szczególnie aktywne w tego typu procesach koncentracyjnych, mogą bowiem „przenosić” swoją siłę rynkową na rynki innych krajów.

Najbardziej „neutralne” z punktu widzenia konkurencji są koncentracje o charakterze multimedialnym, bowiem w tym przypadku przedsiębiorstwa prowadzą swą działalność na rozłącznych rynkach produktowych.

Komisja Europejska aktywnie oddziałuje na struktury rynkowe sektora elektroenergetycznego, wspierając takie formy koncentracji, które służą dalszemu otwarciu i liberalizacji rynku. Komisja pozytywnie rozpatruje takie transakcje, których efektem jest wzrost konkurencyjności poprzez pojawienie się nowych firm na rynkach produktowych lub geograficznych. Analizując efekty ewentualnej koncentracji, Komisja przyjmuje podejście dynamiczne. W tym celu bada efekty ewentualnej koncentracji oraz proponowanych przez strony kompensacji, służących niwelowaniu negatywnych skutków transakcji. Jeżeli Komisja oceni, że korzyści dla rozwoju konkurencji przeważają koszty takiej transakcji – wydaje na nią zgodę. Trzy przypadki kontroli koncentracji przez Komisję najlepiej ukazują przyjęte przez nią podejście. Są to: fuzja pomiędzy dwoma niemieckimi koncernami energetycznymi: VEBA i VIAG (decyzja Komisji z 13 lipca 2000 roku), zakup przez EdF udziału w niemieckiej firmie EnBW (decyzja Komisji z 7 lutego 2001 roku) oraz decyzja Komisji z 26 września 2001 roku w sprawie przejęcia przez Grupo Villar Mir i EnBW kontroli nad Hidroelectrica del Contabrico.

W przypadku pierwszej decyzji Komisja wyraziła zgodę na fuzję pomiędzy niemieckimi koncernami energetycznymi: VEBA i VIAG, ale pod warunkiem wydzielenia z ich struktur VEAG, oraz rezygnacji z pobierania specjalnej opłaty przesyłowej energii pomiędzy obszarem północy a południa Niemiec. Druga z przywołanych decyzji Komisji dotyczyła przejęcia udziałów w niemieckim koncernie energetycznym – EnBW przez francuski koncern energetyczny EdF. Komisja wydała zgodę na przejęcie po tym, jak EdF zobowiązał się na udostępnienie swoim konkurentom na rynku francuskim dostępu do ponad 30% możliwości wytwórczych poprzez system przetargów, tym samym zwiększając możliwości zagranicznych dostawców we Francji. Dodatkowo EdF wycofał się ze szwajcarskiej firmy WATT AG. Trzecia z przywołanych spraw z zakresu kontroli koncentracji dotyczy przejęcia wspólnej kontroli nad hiszpańską firmą energetyczną, Hidrocantabrico, przez hiszpańską Grupo Villar Mir i niemiecki koncern EnBW, kontrolowany przez EdF. Pomimo początkowych kontrowersji wejście francuskiego koncernu energetycznego na rynek hiszpański zostało jednak przez Komisję zaakceptowane, ale pod warunkiem zwiększenia przepustowości sieci przesyłowej pomiędzy Hiszpanią a Francją. Ta decyzja Komisji pokazuje jej zaangażowanie w zwiększenie konkurencji zewnętrznej poprzez umożliwienie firmom zagranicznym działania na innych rynkach narodowych.

Należy sądzić, że rosnąca konkurencja na europejskim rynku elektroenergetycznym i związane z nią wymogi efektywnościowe będzie pogłębiać tendencje koncentracyjne. Obserwacja występujących obecnie trendów pozwala wnioskować, że głównym obszarem działań konsolidacyjnych będzie wchodzenie na nowe rynki krajowe poprzez przejmowanie przedsiębiorstw działających na tych rynkach przez silne koncerny narodowe. W ten sposób kształtować się będzie otwarty rynek energii – bez granic.

Tendencje konsolidacyjne występują również w polskim sektorze energetycznym. Stanowią jeden z elementów dostosowania do wyzwań, jakie stwarza wspólny rynek energii. Ważne jest jednak, aby prowadziły do wzrostu konkurencyjności krajowych przedsiębiorców, nie stwarzając jednocześnie zagrożeń remonopolizacji rynku.

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, opiniując zamiary koncentracji podmiotów sektora energetycznego, kieruje się wszechstronną oceną ich skutków dla konkurencji i konsumentów – odbiorców energii.

Ocena ta nie może abstrahować od sytuacji konkurencyjnej na wspólnym rynku energii elektrycznej, którego polski sektor energetyczny będzie wkrótce integralną częścią. Dlatego też UOKiK prowadzi badania rynku, a także bieżąco analizuje orzecznictwo Komisji Europejskiej, jak i krajowych organów antymonopolowych, dotyczące koncentracji w sektorze elektroenergetycznym. n

 

 

• Informacje o Urzędzie Ochrony Konkurencji i Konsumentów