Ochrona Środowiska XV – Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO
Dodatek reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 269 (6346) 19 listopada 2002 r.

10 lat Fundacji EkoFundusz

Miliard na ochronę środowiska

Wypowiedź prof. Macieja Nowickiego, prezesa Fundacji EkoFundusz

W roku 2002 mija 10 lat od założenia Fundacji EkoFundusz. Jest to więc dobry czas do podsumowania jej dotychczasowej działalności oraz do złożenia podziękowania tym krajom, które zdecydowały się na przeznaczenie części długu Polski na finansowanie przedsięwzięć służących ochronie środowiska w naszym kraju.

Przede wszystkim warto przypomnieć unikatowy charakter tej instytucji. Jej idea zrodziła się w czasie negocjacji Polski z jej wierzycielami tworzącymi tzw. Klub Paryski, dotyczących redukcji długu, zaciągniętego przez nasz kraj w latach 70. Jak pamiętamy, negocjacje te zakończyły się sukcesem, albowiem dług Polski został zredukowany o 50% (tzn. o około 16 miliardów dolarów), jednak pod warunkiem, że pozostała jego część będzie spłacana regularnie, do roku 2010. Jednocześnie Klub Paryski wyraził generalną zgodę na to, aby 10% długu mogło być przeznaczone na ochronę środowiska, na drodze umów bilateralnych (tzw. ekokonwersja długu).

Z możliwości tej natychmiast skorzystały Stany Zjednoczone, przeznaczając na ochronę środowiska 10% polskiego długu (370 milionów dolarów). Stworzyło to konieczność powołania specjalnej instytucji do zarządzania tak dużymi środkami. W 1992 roku zdecydowano, że instytucja ta, o nazwie EkoFundusz, będzie miała status fundacji, a jej fundatorem będzie minister finansów, chociaż wszystkie środki będą pochodziły z krajów wierzycielskich. Obecnie funkcję fundatora pełni minister skarbu państwa.

Dotychczas decyzję o ekokonwersji polskiego długu podjęło sześć państw. Są to:

• Stany Zjednoczone (1991) – 370 mln USD,
• Francja (1993) – 66 mln USD,
• Szwajcaria (1993) – 63 mln USD,
• Szwecja (1997, 1999) – 13 mln USD,
• Włochy (1998) – 32 mln USD,
• Norwegia (2000) – 27 mln USD.

Łączna kwota, postawiona do dyspozycji EkoFunduszu w latach 1992 – 2010 wynosi więc 571 milionów dolarów. W minionych 10 latach Fundacja otrzymała już 270 milionów dolarów. Obecnie roczne wpływy z tego tytułu kształtują się na poziomie 35 mln USD.

Trzeba zaznaczyć, że w przeciwieństwie do innych polskich funduszy ekologicznych, EkoFundusz udziela dofinansowania jedynie w formie dotacji. Mogą one pokrywać w projektach inwestycyjnych realizowanych przez przedsiębiorców do 40% ich kosztów, a w projektach realizowanych przez organy samorządowe – do 60%. Jeszcze atrakcyjniejsza jest oferta EkoFunduszu dla projektów przyrodniczych – tu dotacja Fundacji może pokrywać nawet do 80% kosztów. Dotacje te mogą być przyznawane na zadania w pięciu dziedzinach uznanych jako priorytetowe:

1. ochrona powietrza – ograniczenie emisji do atmosfery dwutlenku siarki i tlenków azotu,
2. ochrona Bałtyku – zmniejszenie dopływu ścieków do wód Morza Bałtyckiego,
3. ochrona klimatu Ziemi – zmniejszenie emisji dwutlenku węgla i innych tzw. gazów cieplarnianych przez oszczędność energii oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,
4. ochrona przyrody – ochrona najbardziej wartościowych ekosystemów oraz gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem,
5. racjonalizacja gospodarki odpadami komunalnymi i przemysłowymi.

Wśród ponad 700 projektów, które uzyskały dofinansowanie ze środków EkoFunduszu warto wymienić przykładowo choćby ich część, aby dać wyobrażenie o skali działalności Fundacji na przestrzeni minionych 10 lat. I tak:

W dziedzinie ochrony powietrza EkoFundusz przyczynił się w znacznym stopniu do całkowitej likwidacji kotłowni węglowych na terenie Starego Miasta w Krakowie, a także w miastach Górnego Śląska, we Wrocławiu, Opolu i w 7 innych miastach Opolszczyzny oraz w kilkunastu miejscowościach uzdrowiskowych leżących w dolinach górskich w Karpatach i Sudetach. Łącznie w projektach dofinansowanych przez Fundację zlikwidowanych zostało ponad 1000 starych, wyeksploatowanych kotłowni węglowych o mocy ponad 900 MW.

Poza tym EkoFundusz wspomagał znacznymi dotacjami wprowadzenie do Polski najnowszych technologii spalania węgla (w elektrowni Turów i w elektrociepłowni Katowice) oraz technologii odsiarczania spalin (w Legnicy, Wałbrzychu i Szczecinie) i redukcji emisji tlenków azotu (w Piasecznie i w Puławach).

Największym sukcesem EkoFunduszu w ochronie Bałtyku jest zmniejszenie o co najmniej 80% ładunku ścieków docierających do wód morskich z rzek Przymorza oraz z miast położonych nad otwartym morzem. Było to możliwe dzięki zbudowaniu 38 nowoczesnych oczyszczalni ścieków i przyłączeniu do nich wszystkich miejscowości nadmorskich. Sukcesem zakończyły się programy eliminacji ścieków z Zatoki Puckiej, Gdańskiej oraz z wyspy Wolin. Niemal wszystkie plaże nadbałtyckie są znowu – często po wielu latach – otwarte, co najlepiej świadczy o poprawie czystości wód Bałtyku, jaka się dokonała w ostatnim czasie, a która w dużej mierze jest zasługą EkoFunduszu.

Zmniejszenie marnotrawstwa energii cieplnej jest ważnym zadaniem Fundacji w dziedzinie ochrony klimatu. W tym celu organizowany jest corocznie ogólnopolski konkurs, w wyniku którego wyłoniono już 38 laureatów, którzy podjęli całościową modernizację swych systemów ciepłowniczych. Trzeba podkreślić, że za pomocą stosunkowo prostych zabiegów w systemach tych zmniejszono zużycie energii średnio o 37%, a w projektach najlepszych nawet o ponad 60%. Oczywiście tak duża oszczędność energii wpływa na obniżkę kosztów jej wytwarzania oraz na zmniejszenie zanieczyszczenia atmosfery.

EkoFundusz promuje też wszelkiego typu odnawialne źródła energii będące najbardziej radykalnym sposobem zmniejszenia emisji dwutlenku węgla do atmosfery. Dotychczas dotacje otrzymało ponad 100 projektów dotyczących wykorzystania biomasy, wiatru, wody, słońca oraz ciepła Ziemi do wytwarzania energii cieplnej bądź elektrycznej.

W wyniku realizacji dotowanych przez EkoFundusz ponad 300 projektów w tym sektorze uzyskano redukcję emisji CO₂ o ponad 3 miliony ton rocznie. Gdyby taką ilość emisji Polska mogła „sprzedać” w ramach mechanizmów określonych w protokole z Kioto, można byłoby uzyskać ponad 100 mln USD. To najlepiej charakteryzuje skalę aktywności Fundacji na rzecz ochrony klimatu Ziemi. Aktywność ta została zresztą dostrzeżona i uznana na arenie międzynarodowej, czego wyrazem było przyznanie EkoFunduszowi głównej nagrody (Grand Prix) w Światowym Konkursie Czystej Energii „Energy Globe” w 2002 roku.

Równie duża jest aktywność Fundacji we wspieraniu najważniejszych dla kraju projektów w ochronie przyrody. Dotacje uzyskało ponad 250 projektów na łączną kwotę około 130 milionów złotych. Są wśród nich tak ważne programy jak przywracanie czystości wody w całym dorzeczu Biebrzy, górnej Narwi oraz w rzekach i jeziorach Borów Tucholskich (parki narodowe), a także w całym basenie Wielkich Jezior Mazurskich, rewitalizacja lasów górskich w Sudetach Zachodnich, przebudowa drzewostanów w otulinach parków narodowych, a także wieloletnie programy aktywnej ochrony orłów i innych ptaków drapieżnych, bociana białego, cietrzewia i głuszca, żółwia błotnego, nietoperzy, płazów i rodzimych gatunków ryb wędrownych. We wszystkich tych programach EkoFundusz pełni rolę sponsora strategicznego pokrywając ponad 50% ich kosztów. Kilka z nich sięgnęło już po najwyższe trofea europejskie, jako największe programy w ochronie przyrody w skali naszego kontynentu.

Dopiero trzy lata temu EkoFundusz dołączył do swoich priorytetów gospodarkę odpadami, jako reakcję na brak widocznych postępów w tym ważnym sektorze ochrony środowiska. Fundacja promuje tu kompleksowe podejście do zbiórki i utylizacji odpadów komunalnych oraz eliminację odpadów niebezpiecznych z przemysłu poprzez modernizacje technologiczne (działanie u źródła). Zrealizowane już zostały systemy zagospodarowania odpadów w Puławach, Dębicy, Bytowie, Słupsku, Koszalinie, Słubicach i Suchej Beskidzkiej, ale stale jeszcze dobrych projektów w taj dziedzinie jest stanowczo za mało.

Na wszystkie te działania EkoFundusz przeznaczył w minionych 10 latach około miliarda złotych. Ponieważ średni jego udział w finansowaniu projektów wynosi 20%, można przyjąć, że uczestniczył on w realizacji przedsięwzięć na łączną kwotę około 5 miliardów złotych, co stanowi około 15% krajowego rynku inwestycji w ochronie środowiska.

Poza finansowym aspektem działalności EkoFunduszu nie mniej ważny jest aspekt edukacyjny. Fundacja opracowała bowiem własne, oryginalne procedury selekcji wniosków oparte na analizach: ekologicznej, technicznej i ekonomicznej. Eliminują one uznaniowość i pozamerytoryczne naciski w przyznawaniu dotacji. Procedury te zostały bardzo wysoko ocenione przez specjalistów OECD i Unii Europejskiej, którzy przeprowadzili w 1997 roku kompleksowy przegląd funkcjonowania EkoFunduszu. Procedury te stały się wzorem dla innych funduszy, a obecnie Fundacja zaproszona jest przez OECD do opracowania przewodnika w tym zakresie dla wszystkich funduszy ekologicznych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej oraz w krajach byłego ZSRR.

Tego wszystkiego jednak by nie było bez wspaniałomyślnych i bezprecedensowych decyzji sześciu państw – wierzycieli Polski, które zdecydowały się na rezygnację ze zwrotu części długu, aby tym sposobem pomóc Polsce w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska. Jest to piękny gest, wypływający z poczucia międzynarodowej solidarności i warto, aby gest ten był w naszym kraju powszechnie znany i właściwie doceniany. Jubileusz 10-lecia EkoFunduszu jest dobrą okazją, aby ten gest przypomnieć i serdecznie za niego podziękować. n

Fundacja EkoFundusz
00-502 Warszawa, ul. Bracka 4
tel. (022) 621-27-04, fax (022) 629-51-25
www.ekofundusz.org.pl

• Informacje o Fundacji EkoFundusz