Energia XXXI
Dodatek reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 139 (6216) 17 czerwca 2002 r.

Odtworzenie mocy wytwórczych polskiego systemu energetycznego

Szansa na sprostanie konkurencji

Konkurencyjność polskich przedsiębiorstw energetycznych na zliberalizowanym, europejskim rynku energii elektrycznej stanowi jedno z największych wyzwań dla polskiego sektora energii.

Generalne zasady dostępu do systemu określiła Dyrektywa 96/92/EC Parlamentu Europejskiego z 19 grudnia 1996 r. w sprawie jednolitych zasad wewnętrznego rynku energii elektrycznej.

O determinacji UE w zakresie otwarcia rynku na konkurencję wewnętrzną świadczy fakt przyspieszenia otwarcia tych rynków przy jednoczesnym narzuceniu poziomów gry „dla krajów kandydujących do członkostwa”. Po wejściu Polski do UE nasze przedsiębiorstwa elektroenergetyczne będą musiały się zmierzyć z wielkimi koncernami zachodnimi.

Pozycja polskich przedsiębiorstw energetycznych będzie zagrożona ze strony dużych przedsiębiorstw istniejących w krajach unijnych z uwagi na następujące uwarunkowania:

• lepszą kondycję ekonomiczną i finansową zachodnich koncernów energetycznych działających od dziesięcioleci w gospodarce rynkowej, co pozwoliło im zwłaszcza w latach 90. ubiegłego wieku prowadzić permanentny proces modernizacji i odtworzenia majątku produkcyjnego,
• producenci krajów unijnych, przygotowując się do ostrej rywalizacji i konkurowania o klienta, znacznie wcześniej od polskich przedsiębiorstw dokonali restrukturyzacji proefektywnościowej swoich przedsiębiorstw, głównie przez procesy konsolidacyjne i zmiany własnościowe;
• przygotowując się do regulacji rynku, kraje członkowskie UE zastosowały wobec swoich przedsiębiorstw liczne działania ochronne, w tym również w zakresie kosztów osieroconych, co znacznie podniosło przewagę konkurencyjną ich firm,
• sprawność wytwarzania energii elektrycznej unijnych producentów znacznie przewyższa sprawność generowania energii elektrycznej w polskiej energetyce. Znacząca liczba producentów unijnych wytwarza energię elektryczną ze sprawnością 40-58%.

Potencjał polskiego sektora energetycznego

Analizując rolę polskiej energetyki na rynku UE należy zwrócić uwagę na następujące fakty:

• Cała moc elektryczna, zainstalowana w polskim systemie elektroenergetycznym (33.500 MWe) jest równa „średniej wyższej” (używając klasyfikacji samochodowej) wielkości przedsiębiorstwa energetycznego w obecnych krajach UE (dla porównania francuski EdF jest 3-krotnie większy od całej polskiej energetyki).
• Większość (prawie 60%) mocy wytwórczych KSE pochodzi z lat 1960÷1980.
• Sprawność netto najlepszych bloków węglowych w polskim systemie sięga poziomu około 37,6% (przy średniej sprawności mocy zainstalowanych w systemie około 31-35%). W polskiej energetyce, ze sprawnością netto przewyższającą 36% pracują jedynie urządzenia o mocy ca 1500 MW.
• Większość mocy wytwórczych pracuje spalając paliwa węglowe, wykorzystując technologie starsze, w blokach o mocy 200 i 125 MW stanowiących jądro produkcyjne polskiej energetyki.
• Analiza wykorzystania resursów technicznych polskich bloków energetycznych (z przedziału mocy 120-500 MW) o łącznej mocy 17.000 MW, wykazała zużycie zasobów technicznych urządzeń w ponad 50% (ponad 100.000 godzin pracy).
• Większa część mocy wytwórczych zainstalowanych w KSE jest przestarzała (wartość oczekiwana wyczerpania resursów żywotnościowych mocy to około 200 000 ekwiwalentnych godzin pracy), a co za tym idzie wymagająca wzmożonej troski i częstszych, bardziej intensywnych przeglądów i inspekcji (stan wyczerpania materiałów wysokoparametrowych elementów bloków zbliża się do granicznego).
• Niezbyt efektywna praca (część mocy wytwórczych już w chwili obecnej pracuje na obniżonych parametrach obiegu lub z ograniczeniami termicznymi dla stanów nieustalonych).

Stan polskiego sektora wytwarzania ilustrują zamieszczone wykresy.

Analiza stanu polskiego podsektora wytwarzania upoważnia do sformułowania następującego wniosku:

Stan techniczny polskich jednostek wytwórczych nie pozwala na skuteczne konkurowanie z przedsiębiorstwami unijnymi. Co najmniej połowa mocy zainstalowanej w polskich elektrowniach systemowych jest niekonkurencyjna.

Ocenia się, że w ciągu najbliższych kilku lat zajdzie konieczność wycofania z eksploatacji co najmniej 2000 MWe. Do rezerwy trwałej odstawiono już około 1000 MWe. Dynamika zjawiska jest obecnie (2002 r.) jeszcze stosunkowo niewielka, ale wzrośnie ona gwałtownie w okresie następnych 8-10 lat.

Należy przy tym pamiętać, iż zjawisko to będzie zachodziło przy przewidywanym stałym wzroście krajowego zapotrzebowania na moc i energię elektryczną. Wzrost zapotrzebowania na energię wynika z następujących przesłanek:

• Nawet w latach silnego spowolnienia wzrostu gospodarczego 2000-2001 nie nastąpił znaczący spadek konsumpcji energii elektrycznej (i to pomimo systematycznego ograniczania energochłonności przemysłu na jednostkę PKB).
• Zużycie finalne energii elektrycznej na mieszkańca oraz zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych pozostaje ciągle niższe niż w krajach wysoko rozwiniętych. Dane wskazują, że zużycie energii finalnej ogółem na mieszkańca w Polsce jest prawie dwa razy niższe od przeciętnego wskaźnika w krajach UE.

Jest prawdą, że od wielkości mocy urządzeń i ich stanu technicznego oraz stanu systemów przesyłowych zależy bezawaryjne, ciągłe i niezawodne dostarczanie energii do odbiorców, przy jak najniższych stratach w procesach energetycznych.

Dodatkowo porównując moc osiągalną jednostek wytwórczych z zapotrzebowaniem KSE na moc i energię należy pamiętać o następujących ubytkach mocy:

• na potrzeby własne elektrowni (bloki węglowe) około 6%-10%,
• na awaryjność i przeglądy bieżące, (około 30 dni/rok) około około 10%,
• na remonty kapitalne – co 8 lat przez około 180 dni/rok około około 6,85%,
• na trwałą rezerwę około 2,98%.

Razem sumaryczny, statystyczny ubytek mocy osiągalnej kształtuje się w przedziale około 25,83-29,83% i to bez uwzględnienia strat przesyłu szacowanych na 15÷20%.

Zwraca się tu uwagę na fakt, iż oszacowanie szczytowego zapotrzebowania na moc może być obarczone błędem, gdyż jest ono w polskich warunkach silnie uzależnione od krótkookresowych, szczególnie ostrych, zimowych stanów pogodowych. Z tego względu, dla stabilności systemu konieczne jest utrzymanie rezerw mocy. Na koniec 2001 roku moc zainstalowana w polskich elektrowniach i elektrociepłowniach wynosiła około 33 350 MWe, a obciążenie szczytowe systemu elektroenergetycznego wyniosło 22 868 MWe. Oznacza to, że KSE jest zdolny dostarczyć moc osiągalną rzędu 24 700÷23 400 MWe – co daje nadwyżkę mocy równą od 530 do 1830 MWe (2,3÷8%).

W obiegowej opinii panuje przekonanie, iż poziom uzasadniony (przyjęty w krajach UE) to 20%-24% nadwyżki w stosunku do mocy osiągalnej. Wynika stąd, że w polskim systemie energetycznym należy się przygotować do pilnego odtworzenia mocy (lub ekwiwalentnego importu) co najmniej 2750 MWe.

Wpływ ekologicznych uwarunkowań formalnoprawnych na perspektywy polskiej energetyki

W 2001 roku Parlament RP uchwalił kilka ustaw ekologicznych, z których najważniejsza to ustawa Prawo ochrony środowiska (POŚ) z 27 kwietnia 2001 r.

Nowe polskie prawodawstwo ekologiczne uwzględnia zasadnicze elementy zaostrzonego (z uwagi na rozszerzenie UE i tworzenie indywidualnego rynku energii elektrycznej) prawa Unii Europejskiej. Nowelizacja polskiego prawa ochrony środowiska w celu dostosowania do wymogów unijnych trwa nadal. Projekt ustawy o zmianie ustawy POŚ z 7 maja 2002 r. zawiera niektóre propozycje zmian w zapisach, zgodne z odpowiednimi postanowieniami dyrektyw Unii Europejskiej.

Dla sektora energetycznego najistotniejsze są następujące dyrektywy Unii Europejskiej:

• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy nr 2001/80/WE z 23 października 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznych (zastępująca dyrektywę 88/609/EWG o tej samej nazwie) obejmująca obiekty o mocy cieplnej powyżej 50 MWt,
• Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady Europy nr 2001/81/WE z 23 października 2001 r. ustanawiająca narodowe pułapy emisji,
• Dyrektywa Rady 96/61/WE tzw. IPPC w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczenia zanieczyszczeń, nakładająca obowiązek posiadania zintegrowanego pozwolenia na korzystanie ze środowiska,
• Dyrektywa Rady 97/11/WE (nowelizująca dyrektywy Rady 85/337/EWG) w sprawie oceny skutków niektórych publicznych lub prywatnych przedsięwzięć dla środowiska.

Wprowadzenie dyrektyw unijnych oznacza dla polskiej energetyki konieczność spełnienia bardzo ostrych norm emisji przez instalacje najnowsze, a w przypadku instalacji istniejących spełnienie zaostrzonych standardów emisji w zakresie SO₂, NO_x oraz pyłu w perspektywie roku 2008 oraz kolejne zaostrzenie normy emisji dla tlenków azotu począwszy od roku 2016.

Alternatywą dla standardów emisji w przypadku instalacji istniejących są Krajowe Programy Redukcji Emisji (KPRE) lub deklaracja złożona do 30 czerwca 2004 r. o odstawieniu instalacji po okresie pracy nie dłuższym niż 20 tys. godzin, licząc od 1 stycznia 2008 r.

Dotrzymanie wymogów unijnych ochrony środowiska przez polską energetykę będzie bardzo trudne i będzie się wiązało z bardzo wysokimi kosztami. O wadze problemu świadczy fakt, że aktualnie tylko 7845 MW zainstalowanej mocy osiąga wskaźniki emisji SO₂ poniżej 400 mg/Nm³ w spalinach.

W skali całego sektora oznacza to konieczność pilnego wypracowania polityki ekologicznej w odniesieniu do źródeł nie spełniających wymogów unijnych i podjęcie decyzji o wycofaniu starszych jednostek z eksploatacji lub/i doposażeniu dużych (powyżej 300 MWt bloków energetycznych) w wysoko sprawne instalacje odsiarczania spalin, a perspektywicznie i instalacje odazotowania spalin.

Nałożenie restrykcyjnych obowiązków na źródła energetyczne spowoduje nieunikniony wzrost kosztów produkcji energii elektrycznej i cieplnej, co może przyczynić się do zmniejszenia popytu na polską energię i atrakcyjności sektora dla potencjalnych odbiorców, jak również przełoży się w skali makro na całą gospodarkę narodową.

Nie będzie łatwe również uzyskanie kredytów na inwestycje proekologiczne w czasie spłaty dotychczasowych zobowiązań związanych z dopasowaniem polskiej energetyki do dotychczas obowiązującego prawa polskiego w tym zakresie.

Problemy stojące przez polską energetyką w przededniu akcesji do Unii Europejskiej są poważne i wymagają przemyślanych działań zarówno ze strony rządowej, jak i sektorowej.

Działania pozwalające na sprostanie konkurencji

Po pierwsze
konsolidacja proefektywnościowa

Z uwagi na specyficzne cechy sektora, konsolidacja jest jedną z najskuteczniejszych metod podwyższenia konkurencyjności. Należy przyjąć, że w ciągu najbliższych lat konsolidacja polskich przedsiębiorstw energetycznych będzie jednym z najważniejszych narzędzi budowy ich pozycji konkurencyjnej na rynku europejskim. Konsolidacja proefektywnościowa jest również skuteczną zaporą (jak uczy doświadczenie państw zachodnich) przed zakusami wrogiego przejmowania rynku, z równoczesną likwidacją konkurenta.

Warunkiem koniecznym, aby konsolidacja była procesem prowadzącym do budowy równowagi konkurencyjnej na liberalizowanym rynku energii jest:

• uzyskanie obniżki kosztów produkcji energii, zarówno jako efekt synergii, ale również jako wynik zasadniczej restrukturyzacji odpowiadającej współczesnym wymaganiom konkurencyjnym,
• poprawa niezawodności i dyspozycyjności dostawy energii dla klientów,
• podniesienie efektywności inwestowania kapitału poprzez koncentrację inwestycji odtworzeniowych opartych na wysoko sprawnych technologiach i dużych mocach jednostkowych,
• podniesienie stabilności ekonomicznej przedsiębiorstwa poprzez zróżnicowane inwestycje kapitałowe w wysokorentowne inwestycje w branży i poza branżą,
• budowa aliansów rynkowych w ramach dopuszczonych obligatoryjnym prawem UE,
• znaczące (w granicach co najmniej 20% wartości sprzedaży) rozbudowanie oferty, szczególnie w zakresie branży komunalnej, energetyki rozproszonej i przyszłościowej.

Z punktu widzenia skuteczności i efektywności w podnoszeniu poziomu konkurencyjnego polskich przedsiębiorstw energetycznych przed przystąpieniem Polski do UE – najbardziej celowa byłaby konsolidacja przedsiębiorstw w pełnym łańcuchu technologicznym dostawy energii elektrycznej.

Po drugie
odtworzenie majątku wytwórczego

W aspekcie wykazanego niskiego poziomu konkurencyjności polskiego sektora energetycznego i jego potencjału wytwórczego potrzeba inwestowania w nowe, ekologicznie czyste i wysoko efektywne źródła jest uzasadniona. Decyzje o odtworzeniu brakującej mocy rzędu 2750 MWe muszą być wypracowane w najbliższym czasie i to na podstawie szczegółowych analiz techniczno-ekonomicznych oraz przy uwzględnianiu realistycznego modelu finansowania.

Proponuje się odejście od rozproszenia nakładów na inwestycje czysto modernizacyjne na rzecz skoncentrowanego odtwarzania mocy wg nowoczesnych technologii w istniejących elektrowniach np. w miejsce wycofanych starych bloków.

Tego typu rozwiązania w pierwszej kolejności powinny być implementowane w tych przedsiębiorstwach, które mają zdefiniowane potrzeby modernizacyjno-odtworzeniowe, są ważne strategicznie i społecznie dla regionu i państwa.

Najważniejsze zalety realizacji strategii odtworzeniowej w istniejących elektrowniach są następujące:

• własność terenu i posiadana infrastruktura,
• wieloletnie koncesje na wytwarzanie energii elektrycznej i cieplnej oraz pozwolenia środowiskowe,
• umowy długoterminowe na dostawy mocy i energii,
• wykwalifikowany i doświadczony personel,
• bliskość pokładów węgla lub tradycyjne i sprawdzone powiązania z dostawcami węgla,
• umocowanie w systemie elektroenergetycznym kraju.

Strategia skoncentrowanego odtwarzania mocy pozwoli na zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju za pomocą polskiej energii, przy utrzymaniu węglowego charakteru krajowej energetyki.

Po trzecie
derogacja przepisów ochrony środowiska narzuconych przez UE

Implementacja przepisów UE w zakresie ochrony środowiska bez odstępstw co do zakresu i terminów obowiązywania jest praktycznie niemożliwa. Negocjacje z Unią Europejską odnośnie okresów przejściowych i odstępstw od dyrektywy 2001/80/WE są niezbędne.

Szczególnie istotne, w świetle nie najlepszej kondycji technicznej i finansowej sektora byłoby uzyskanie zgody na dłuższy o 10 lat czas pracy źródeł istniejących, szczególnie tych, których żywotność nie przekracza 10-15 lat.

Równie istotnym elementem negocjacji powinny stać się:

• indywidualne normy emisji i czas na ich wprowadzenie,
• Krajowy Plan Redukcji Emisji, a w tym pułap łącznej emisji.

Wnioski końcowe

1. Akcesja Polski do UE stanowi z jednej strony szansę dla naszej energetyki, ale z drugiej strony stwarza realne zagrożenie konkurencyjnością zachodnich koncernów energetycznych.
2. Proces konsolidacji w polskiej energetyce może pozwolić poprzez zastosowanie efektu skali na skuteczniejsze sprostanie wymogom zliberalizowanego rynku.
3. Realizacja przemyślanej strategii skoncentrowanego odtworzenia mocy w polskim systemie energetycznym jest niezbędna ze względu na stan techniczny jednostek wytwórczych oraz konieczność dotrzymania restrykcyjnych standardów UE.
4. W przeciwnym przypadku istnieje realne zagrożenie obniżenia mocy osiągalnej polskiego sektora poniżej granic bezpieczeństwa energetycznego kraju, a ponadto może to skutkować poważnymi problemami gospodarczymi i społecznymi (bezrobocie, załamanie procesu restrukturyzacji górnictwa). n

Towarzystwo Gospodarcze – Polskie Elektrownie powstało w 1990 r. jako stowarzyszenie działające w obszarze wytwarzania energii elektrycznej. Aktualnie Towarzystwo zrzesza: 44 osoby w charakterze członków zwyczajnych, mające duży dorobek menedżerski lub zawodowy, 17 elektrowni systemowych, skupionych w 12 organizacjach gospodarczych w charakterze członków wspierających, o mocy zainstalowanej łącznie ponad 71% mocy Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. Głównymi celami Towarzystwa są: zapewnienie racjonalnego wykorzystania istniejącego potencjału wytwórczego elektrowni, współdziałanie z przemysłem energetycznym w celu inicjowania postępu technicznego w elektroenergetyce, wprowadzenie do polityki gospodarczej nowoczesnych zasad analiz ekonomicznych i technicznych i inicjowanie wzorcowych opracowań, prowadzenie analiz w zakresie zmian organizacyjnych oraz rozwoju elektroenergetyki krajowej ze szczególnym uwzględnieniem sektora wytwarzania energii elektrycznej, współudział w tworzeniu przepisów prawnych w dziedzinie elektroenergetyki, prezentowanie stanowiska elektrowni systemowych wobec władz centralnych kraju, szkolenie kadr ekonomicznych i technicznych elektrowni i ich promocja, współdziałanie z elektrowniami, organizacjami gospodarczymi i urzędami centralnymi w dziedzinie ochrony środowiska. Swoje cele Towarzystwo Gospodarcze – Polskie Elektrownie realizuje wykorzystując wiele form działania, w tym: organizowanie narad, konferencji i sympozjów umożliwiających wymianę poglądów środowisk kierowniczych i naukowych związanych z wytwarzaniem i gospodarką energią elektryczną, opracowywanie z własnych środków kierunkowych analiz, programów lub przepisów prawnych dotyczących elektroenergetyki a w szczególności elektrowni, współdziałanie z organizacjami gospodarczymi krajów wolnego rynku oraz z firmami produkującymi nowoczesne urządzenia w celu zapoznawania się z doświadczeniami oraz uzyskanymi efektami ekonomicznymi i technicznymi. organizowanie wycieczek technicznych oraz szkoleń za granicą dla specjalistów z elektrowni, opracowywanie w grupach specjalistów z elektrowni tematów ekonomicznych, prawnych i technicznych oraz zapewnienie udziału tych grup w pracach organów powoływanych przez urzędy centralne lub organizacje gospodarcze, delegowanie przedstawicieli Towarzystwa do rad nadzorczych, stałych organów opiniodawczych ministerstw, organizacji stowarzyszeniowych, których działalność związana jest z problematyką wytwarzania energii elektrycznej. Towarzystwo Gospodarcze – Polskie Elektrownie dążąc do jak najpełniejszego zrealizowania swoich zadań statutowych otwarte jest na nowe propozycje i inicjatywy.

Towarzystwo Gospodarcze
Polskie Elektrownie
00-950 Warszawa, ul.Krucza 6/14, skr. poczt. 184
tel. (022) 621-01-18, 621-22-05, 629-04-09
fax (022) 628-60-00
e-mail: [email protected]