Ochrona Środowiska XIII – Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO 2001
Dodatek reklamowy do RZECZPOSPOLITEJ.
nr 271 (6044) 20 listopada 2001 r.
Znaczenie NFOŚiGW w finansowaniu ochrony środowiska w Polsce
Wypowiedź Kazimierza Kujdy, prezesa Zarządu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej został utworzony 12 lat temu. Znaczącą działalność na rzecz finansowania ochrony środowiska rozpoczął w 1991 r. Okres 1989-2000 był dla Narodowego Funduszu czasem ciągłego doskonalenia systemu zarządzania środkami publicznymi, kształtowania odpowiedniej struktury organizacyjnej oraz umacniania potencjału finansowego.
Potrzeby inwestycyjne Polski w dziedzinie ochrony środowiska są bardzo duże. Narodowy Fundusz dofinansowując przedsięwzięcia proekologiczne wywołuje zaangażowanie finansowe w budowę i modernizację obiektów służących ochronie środowiska, przyczynia się także do tworzenia nowych miejsc pracy. Jest ważnym partnerem samorządów terytorialnych, przedsiębiorstw, innych funduszy ekologicznych oraz krajowych i zagranicznych instytucji działających na rzecz poprawy stanu środowiska w Polsce.
Kierunki działań na najbliższe lata zostały określone w Strategii Narodowego Funduszu do 2003 roku. Podstawowym celem jest koncentracja pomocy finansowej na najważniejszych, z punktu widzenia członkostwa w Unii Europejskiej, przedsięwzięciach w dziedzinie ochrony wód i gospodarki wodnej, ochrony powietrza oraz ochrony powierzchni ziemi.
Do końca 2000 r. łączne wydatki Narodowego Funduszu na finansowanie ochrony środowiska wyniosły 8.937,5 mln zł w cenach bieżących. W cenach roku 2000 byłaby to kwota 14.465,2 mln zł. Z kwoty tej 68% przypada na finansowanie pożyczkowe, 28% na finansowanie dotacyjne, a 4% na finansowanie kapitałowe, dotyczące głównie objęcia 8 emisji akcji Banku Ochrony Środowiska SA.
Rysunek 1 przedstawia strukturę finansowania ochrony środowiska przez Narodowy Fundusz w poszczególnych latach jego działalności. W rekordowym roku 1999 wypłacono 1.722,7 mln zł, z tego w ramach działalności pożyczkowej 1.261,2 mln zł, w ramach działalności dotacyjnej 318,4 mln zł, w ramach działalności kapitałowej 143,1 mln zł.
W tym czasie wpływy do Narodowego Funduszu z tytułu opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz kar za naruszanie warunków jego ochrony wyniosły 5.181,3 mln zł, co w cenach roku 2000 wyniosłoby 9.887,8 mln zł.
Porównanie wpływów ekologicznych z wydatkami na finansowanie ochrony środowiska, w okresie od powstania Narodowego Funduszu do końca 2000 r., przedstawiono na rysunku 2. W pierwszych latach działalności wpływy ekologiczne były porównywalne z wydatkami. W latach następnych wydatki stawały się coraz większe. W 1999 r. były one 3,7-krotnie, a w 2000 r. 2,3-krotnie wyższe od wpływów z opłat i kar.
Narodowy Fundusz udziela pożyczek o preferencyjnym oprocentowaniu. Ich ilość z każdym rokiem rośnie. Jednocześnie wpływy ze zwrotu pożyczek oraz odsetek, chociaż oprocentowanie jest preferencyjne, stanowią coraz wyższe kwoty. Na rysunku 3 przedstawiono strukturę wpływów Narodowego Funduszu w latach 1989-2000.
Do 1998 r. główną pozycję wpływów Narodowego Funduszu stanowiły opłaty i kary ekologiczne. Na skutek zmiany struktury ich podziału pomiędzy fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej różnych szczebli, znacznie zmniejszyły się wpływy do Narodowego Funduszu z tego tytułu. Obecnie głównym źródłem zasilania Narodowego Funduszu w środki pieniężne są wpływy ze zwrotu rat oraz oprocentowania pożyczek i kredytów. Znaczenie odsetek od pożyczek i kredytów wzrosło wyraźnie w 2000 r. W roku tym udział opłat i kar ekologicznych we wpływach ogółem wyniósł zaledwie 36%.
W latach 1989-2000 Narodowy Fundusz zawarł 11.960 umów. Podpisane umowy obejmują:
- pożyczki udzielane przez Narodowy Fundusz,
- kredyty udzielane przez banki ze środków Narodowego Funduszu,
- linie kredytowe,
- dotacje udzielane przez Narodowy Fundusz,
- dopłaty do oprocentowania kredytów,
- nagrody w konkursach ekologicznych.
Dzięki dofinansowaniu przedsięwzięć w wysokości 8.710,0 mln zł ochrona środowiska w Polsce została w okresie 1989-2000 i zostanie w latach następnych zasilona kwotą 34.465,7 mln zł, co w cenach z 2000 r. wynosi 61.023,5 mln zł.
Udział Narodowego Funduszu w finansowaniu inwestycji ekologicznych w poszczególnych latach jest różny i zależy głównie od jakości i ilości składanych wniosków. Rekordowym był rok 1999, kiedy to Narodowy Fundusz podpisał umowy, z których wypłacone zostanie 1.380,5 mln zł, a wykonane inwestycje osiągną wartość kosztorysową 8.050,4 mln zł. Na uwagę zasługuje także fakt, iż przyznawane kwoty dofinansowania z roku na rok systematycznie rosną. W 2000 r. zawarto 1.013 umów na łączną kwotę 1.560,8 tys. zł.
W tabeli 1 przedstawiono wielkości wynikające z umów zawartych w 2000 r. w podziale na dziedziny ochrony środowiska finansowane przez Narodowy Fundusz. Tabela 2 przedstawia efekty ekologiczne i rzeczowe wynikające z tych umów w dziedzinach ochrony środowiska, do których trafiają największe środki Narodowego Funduszu.
W ciągu 12 lat działalności Narodowy Fundusz w wielkim stopniu przyczynił się do poprawy stanu środowiska w Polsce. Dzięki jego środkom uzyskano znaczne efekty ekologiczne i rzeczowe.
W dziedzinie ochrony powietrza ze środków Narodowego Funduszu dofinansowywane są przedsięwzięcia mające na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza, zarówno poprzez poprawę parametrów jakościowych paliwa jak i jego zamianę. Współfinansowane są także przedsięwzięcia związane z instalowaniem urządzeń do redukcji emisji zanieczyszczeń w gazach odlotowych oraz z modernizacją i zmianą technologii obniżających energochłonność, ograniczające emisję dwutlenku siarki i tlenków azotu. Narodowy Fundusz wspiera finansowo zadania związane z wykorzystaniem alternatywnych, a przyjaznych środowisku źródeł energii.
W latach 1989-2000 Narodowy Fundusz dofinansował m.in. realizację 41 instalacji odsiarczania spalin, budowę 12 kotłów fluidalnych, realizację instalacji hydrokrakingu i instalacji hydroodsiarczania w przemyśle petrochemicznym, modernizację obiektów energetycznego spalania paliw stałych oraz systemów ciepłowniczych na terenach takich miast jak Wrocław, Poznań, Jelenia Góra, Biskupiec, Połczyn Zdrój.
Łącznie dla umów zawartych w latach 1989-2000 uzyskano redukcję zanieczyszczeń w przeliczeniu na równoważnik SO2 w wysokości 1.428.807,2 ton/rok.
W dziedzinach ochrony wód i gospodarki wodnej Narodowy Fundusz udziela dofinansowania na przedsięwzięcia chroniące wody przed zanieczyszczeniem, poprawiające jakość wód, zwiększające zasoby dyspozycyjne wody oraz skuteczność ochrony przeciwpowodziowej.
Dzięki oddanym do eksploatacji w latach 1992-2000 oczyszczalniom stworzono warunki do oczyszczenia ścieków w ilości ponad 5,5 mln m3/d. Budowa kanalizacji sanitarnej zakończonej w latach 1992-2000, dofinansowanej ze środków Narodowego Funduszu przyniosła efekt ekologiczny w postaci oddania do eksploatacji 5,9 tys. km sieci kanalizacyjnych. Efekt ekologiczny w gospodarce wodnej mierzony jest retencją zbiornikową wyrażoną w m3. W 1995 roku ukończono budowę jednego dużego zbiornika Klimkówka o pojemności 43,5 mln m3. W pozostałych latach oddano do użytku mniejsze zbiorniki: Roszków, Żółtańce o pojemności do 1 mln m3. Natomiast w 1998 roku zakończono budowę zbiornika Cieszanowice o pojemności ponad 7 mln m3. Wszystkie większe zbiorniki: Sosnówka, Kozielno, Topola, Wióry, Świnna Poręba, Domaniów o długim cyklu inwestycyjnym, dofinansowywane ze środków Narodowego Funduszu, są w trakcie realizacji, z terminem zakończenia w latach późniejszych.
Realizacja programów małej retencji w latach 1995-2000 pozwoliła na uzyskanie zbiorników o pojemności 17,8 mln m3, co daje średni przyrost retencji w roku około 3 mln m3 wody. W stacjach uzdatniania wody największy efekt osiągnięto w latach 1995-1998, a szczególnie w roku 1996, kiedy oddano do eksploatacji stację uzdatniania wody o wydajności 40.000 m3/d dla miasta Płocka. Największy efekt ekologiczny budowy ujęć wody uzyskano w latach 1995-1996, w których zakończono budowę ujęcia o wydajności 43.000 m3/d dla miasta Nysa oraz ujęcia o wydajności 7.200 m3/d dla miasta Drezdenka.
Narodowy Fundusz trzykrotnie finansował kompleksowe działania związane z poprawą zaopatrzenia w wodę, w związku z katastrofalnym skażeniem wód ujmowanych dla zaopatrzenia ludności w wodę do picia: w Pasie Niedomickim, w gminach Nadnerzańskich oraz w województwie kieleckim w gminach dotkniętych powodzią w 1995 roku. Znaczącej pomocy finansowej udzielono na usuwanie szkód powodziowych na odbudowę obiektów związanych z ochroną wód i gospodarką wodną na terenie południowej Polski po powodziach w latach 1997 i 1998.
W dziedzinie ochrony powierzchni ziemi Narodowy Fundusz dofinansowuje przedsięwzięcia proponujące rozwiązania zgodne nie tylko z obowiązującymi przepisami polskiego prawa, ale również zgodne ze strategią Unii Europejskiej w zakresie gospodarowania odpadami.
W wyniku realizacji inwestycji objętych umowami wybudowano składowiska o pojemności 19.619,1 tys. m3, stworzono możliwości do utylizacji 2.395.597,4 ton odpadów rocznie, stworzono możliwości do produkcji 161.800 ton kompostu rocznie oraz do odzysku 69.372,0 ton surowców wtórnych rocznie. Ponadto sczerpano 2.059.774,5 dm3 paliwa, zrekultywowano 14.190 m3 oraz 155,3 ha gruntu, zutylizowano 2.243,7 ton odpadów niebezpiecznych.
Należy wspomnieć o konkursie realizowanym od 1995 r. z inicjatywy Narodowego Funduszu na „Zagospodarowanie odpadów na terenach wiejskich”. Celem konkursu, który doczekał się już czterech edycji, jest zachęcenie społeczności małych i średnich gmin do prowadzenia na swoim terenie nowoczesnej i bezpiecznej gospodarki odpadami. W pierwszych trzech edycjach wzięły udział 423 gminy i związki gmin. Przyznano 241 nagród i wyróżnień na łączną kwotę 74,85 mln zł oraz 82 nagrody specjalne dla szkół i organizacji działających na terenie gmin uczestniczących w konkursie za szerzenie edukacji ekologicznej wśród dzieci i młodzieży w łącznej wysokości 678 tys. zł. Laureaci konkursu zostali zobowiązani do przeznaczenia nagród pieniężnych na wykonanie kolejnych inwestycji proekologicznych. Pieniądze uzyskane z nagród stanowią często istotne wsparcie przy budowie lokalnych oczyszczalni ścieków lub realizacji innych zadań z dziedziny ochrony środowiska.
W trakcie dyskusji nad zasadnością istnienia funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej nie zależy zapominać o następujących faktach:
- Inwestycje ekologiczne są również ważne dla całej gospodarki kraju. Tworzą one nowe miejsca pracy, wywołują zapotrzebowanie na materiały budowlane, maszyny i urządzenia. Inwestycje ekologiczne tworzą źródła dochodów dla budżetu państwa z tytułu podatku VAT, podatku dochodowego od osób prawnych i osób fizycznych. Wielkości tych dochodów budżetowych nie były szacowane, a pochodzą one z wielu źródeł – od przedsiębiorstw wykonujących roboty budowlano-montażowe w ramach inwestycji ekologicznych, np. oczyszczalni ścieków, ale także od wszystkich dostawców materiałów, maszyn i urządzeń. W 2000 r. wpływy Narodowego Funduszu z tytułu opłat i kar ekologicznych wyniosły 543,6 mln zł, natomiast wartość współfinansowanych przez niego inwestycji, w ramach zawartych umów, osiągnęła wartość 4.400,8 mln zł. Powstaje bardzo zasadne, a zarazem intrygujące pytanie: ile pieniędzy z tytułu podatku VAT od materiałów i usług budowlanych oraz podatku dochodowego od osób prawnych i fizycznych wpłynie do budżetu państwa w związku z tymi inwestycjami? Jeśli wpływy ekologiczne do Narodowego Funduszu są mniejsze od podatków, to zabranie tych wpływów do budżetu państwa, patrząc na gospodarkę Polski globalnie, przyniesie jedynie ujemne skutki.
- Inwestycje ekologiczne prowadzone są w dużej mierze przez samorządy. To głównie one budują oczyszczalnie ścieków, systemy kanalizacyjne, zakłady utylizacji odpadów komunalnych, modernizują ciepłownie miejskie i osiedlowe, likwidują niską emisję. Budżety większości samorządów, tak wiejskich jak i miejskich, są w trudnej sytuacji, ponieważ zobowiązane są do finansowania szkolnictwa i służby zdrowia, rozbudowy infrastruktury itp. W innych krajach inwestycje ekologiczne wspomagane są przez budżet państwa. W Polsce, wobec kryzysu finansów publicznych może się to okazać niemożliwe do zrealizowania.
- W okresie swojej działalności Narodowy Fundusz dostarczał środków na inwestycje poprawiające stan środowiska. Według szacunków władz Polski oraz instytucji międzynarodowych, w celu dostosowania jakości środowiska w naszym kraju do standardów Unii Europejskiej, istnieje konieczność wydatkowania ok. 30 mld euro.
Dzięki stosowaniu odpowiedniej struktury finansowania ochrony środowiska, Narodowy Fundusz jest w stanie przeznaczać na inwestycje ekologiczne ok. 500 mln euro rocznie. Są to znacznie większe środki, niż wpływy pochodzące z opłat i kar. Wobec tych faktów Narodowy Fundusz należy postrzegać jako jeden z podstawowych elementów systemu finansowania ochrony środowiska umożliwiającego przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. n